هرآنچه از هوش مصنوعی باید بدانید

وقتی اخباری در مورد هوش مصنوعی می‌شنوید، ممکن است تصور کنید که هیچ ارتباطی با شما ندارد یا موضوعی است که فقط غول‌های بزرگ فناوری روی آن تمرکز کرده‌اند؛ بنابراین بر زندگی روزمره شما تأثیر نمی‌گذارد؛ اما در حقیقت، اکثر مردم روزانه با هوش مصنوعی سر و کار دارند. به‌طور مثال شما چند بار در روز از دستیار صوتی الکسا یا سیری استفاده می‌کنید؟ قفل تلفن همراه خود را با FACE ID باز می‌کنید؟ هوش مصنوعی تبدیل به عضوی جداناپذیر از زندگی انسان‌ها شده است که در ادامه بیشتر به جزئیات آن خواهیم پرداخت.

هوش مصنوعی چیست؟

هوش مصنوعی شاخه‌ای وسیع از علوم کامپیوتر است که با ساخت ماشین‌های هوشمند قادر به انجام وظایفی است که به‌طور معمول به هوش انسان نیاز دارند. این اصطلاح هم‌چنین ممکن است برای هر دستگاهی که دارای ویژگی‌های مرتبط با ذهن انسان مانند یادگیری و حل مسئله است، به کار رود.

تاریخچه هوش مصنوعی

ایده زنده‌شدن اجسام بی‌جان به‌عنوان موجودات باهوش از قرن‌ها پیش مطرح بوده است. یونانیان باستان افسانه‌هایی درباره روبات‌ها داشتند و مهندسان چینی و مصری ماشین‌های خودکار ساختند. آغاز هوش مصنوعی مدرن را می‌توان در تلاش فیلسوفان کلاسیک برای توصیف تفکر انسان به‌عنوان یک سیستم نمادین جستجو کرد؛ اما حوزه تحقیق پیرامون هوش مصنوعی به‌طور رسمی در سال ۱۹۵۶ در کنفرانسی در کالج دارتموث پایه‌گذاری شد. دانشمندان و دیگر افراد حاضر در کنفرانس به آینده هوش مصنوعی بسیار خوش‌بین بودند؛ اما دستیابی به موجودی با هوش مصنوعی چندان ساده نبود. به‌طوری‌که پس از چندین گزارش انتقاد از پیشرفت در هوش مصنوعی، بودجه دولتی و علاقه به این حوزه کاهش یافت؛ دوره‌ای بین سال‌های ۱۹۷۴ تا ۱۹۸۰ که به «زمستان هوش مصنوعی» معروف شد. این حوزه بعد‌ها در دهه ۱۹۸۰ هنگامی که دولت انگلیس مجدداً بخشی از بودجه آن را برای رقابت با تلاش‌های ژاپنی‌ها آغاز کرد، دوباره احیا شد.

در سال ۱۹۹۷، کامپیوتر Deep Blue از شرکت IBM تبدیل به اولین کامپیوتری شد که توانست در مسابقات شطرنج، گری کاسپاروف، قهرمان شطرنج، را شکست دهد. هم‌چنین در سال ۲۰۱۱ همین شرکت با کامپیوتر واتسون خود توانست در مسابقه اطلاعات عمومی Jeopardy از تلویزیون آمریکا، دو قهرمان انسانی مسابقه را از دور خارج کند.  

کاربردهای هوش مصنوعی

هوش مصنوعی در جوامع امروزی کاربردهای گوناگونی دارد. این امر به مرور زمان بر ضرورت آن می‌افزاید؛ زیرا می‌تواند مشکلات پیچیده را در صنایع مختلفی مانند مراقبت‌های بهداشتی، سرگرمی، امور مالی، آموزش و غیره حل کند. هوش مصنوعی برای طیف گسترده‌ای از فعالیت‌ها از جمله تشخیص پزشکی، سیستم عامل‌های تجارت الکترونیکی، کنترل ربات‌ها و سنجش از راه دور استفاده می‌شود. هم‌چنین برای توسعه و پیشرفت زمینه‌ها و صنایع متعددی از جمله امور مالی، مراقبت‌های بهداشتی، آموزش، حمل و نقل و غیره استفاده شده است.

انواع هوش مصنوعی

از آنجایی که تحقیقات نشان می‌دهد ماشین‌ها عملکرد انسان را شبیه‌سازی می‌کنند، درجه‌ای که یک سیستم هوش مصنوعی می‌تواند توانایی‌های انسان را تکرار کند به‌عنوان معیاری برای تعیین انواع AI استفاده می‌شود. بنابراین بسته به اینکه دستگاه از نظر تنوع و عملکرد چگونه با انسان مقایسه می‌شود، هوش مصنوعی را می‌توان به هفت نوع طبقه‌بندی کنیم:

۱. ماشین‌های انفعالی

این نوع ماشین‌ها از قدیمی ترین انواع سیستم‌های هوش مصنوعی هستند که قابلیت بسیار محدودی دارند. آن‌ها از توانایی ذهن انسان برای پاسخ به انواع مختلف محرک‌ها تقلید می‌کنند. این دستگاه‌ها عملکرد مبتنی‌بر حافظه ندارند؛ یعنی چنین ماشین‌هایی نمی‌توانند از تجربه‌های قبلی خود برای اطلاع از اقدامات فعلی استفاده کنند. به عبارت دیگر توانایی «یادگیری» ندارند و صرفاً می‌توانند برای پاسخ خودکار به مجموعه محدود یا ترکیبی از ورودی‌ها استفاده شوند. یکی از نمونه‌های رایج این نوع از هوش مصنوعی کامپیوتر Deep Blue از شرکت IBM است که بالاتر به آن اشاره شد؛ دستگاهی که در سال ۱۹۹۷ استاد بزرگ شطرنج «گری کاسپاروف» را شکست داد!

۲. حافظه محدود

ماشین‌هایی هستند که افزون‌بر داشتن قابلیت‌های ماشین‌های انفعالی، قادر به یادگیری از داده‌های تاریخی برای تصمیم‌گیری هستند. تقریباً تمام برنامه‌های کاربردی موجود که می‌شناسیم، تحت این دسته از انواع هوش مصنوعی قرار می‌گیرند. همه سیستم‌های هوش مصنوعی امروزی، مانند سیستم‌هایی که از یادگیری عمیق استفاده می‌کنند، توسط حجم زیادی از داده‌ها آموزش داده می‌شوند تا یک مدل مرجع برای حل مشکلات آینده ایجاد کنند. به‌عنوان مثال، هوش مصنوعی تشخیص تصویر با استفاده از هزاران عکس و برچسب‌های آن‌ها آموزش می‌بیند تا وقتی تصویری توسط این هوش مصنوعی اسکن می‌شود، از داده‌های قبلی به‌عنوان مرجع برای درک محتویات تصویر استفاده می‌کند؛ به این ترتیب بر اساس «تجربه یادگیری»، تصاویر جدید را با دقت بیشتر برچسب‌گذاری می‌کند. تقریباً همه برنامه‌های هوش مصنوعی امروزی، از روبات‌های چت و دستیاران مجازی گرفته تا وسایل نقلیه خودران، همه توسط هوش مصنوعی حافظه محدود هدایت می‌شوند.

۳. نظریه ذهن

برخلاف انواع قبلی، این نوع از هوش مصنوعی در حال حاضر به‌صورت مفهومی یا تحت بررسی و تحقیقات وجود دارند. هوش مصنوعی «نظریه ذهن» قادر خواهد بود با تشخیص نیازها، احساسات، باو‌رها و فرایندهای فکری، نهادهایی را که با آن در تعامل است بهتر درک کند. دستیابی به «نظریه ذهن» مستلزم توسعه در سایر شاخه‌های هوش مصنوعی است.

۴. خودآگاه

این آخرین مرحله از توسعه هوش مصنوعی است که در حال حاضر تنها به‌صورت فرضی وجود دارد. هوش مصنوعی خودآگاه، همان طور که از اسم آن پیداست تا حدی تکامل یافته است که بسیار شبیه به مغز انسان عمل می‌کند. این نوع هوش مصنوعی نه تنها قادر به درک و برانگیختن احساسات در مواردی است که با آن‌ها ارتباط برقرار می‌کند، بلکه دارای احساسات، نیازها، باو‌رها و خواسته‌های خود نیز می‌باشد. توسعه هوش مصنوعی خودآگاه می‌تواند موجب پیشرفت چشم‌گیر تمدن بشری شود و یا به فاجعه‌ای جبران‌ناپذیر ختم شود؛ این امر به این دلیل است که وقتی هوش مصنوعی خودآگاه شود، می‌تواند با ایده‌های خود و پیشی گرفتن از عقل انسان پایان بشریت را رقم بزند.

انواع دیگری از سیستم طبقه‌بندی هوش مصنوعی وجود دارد که در حوزه فناوری بیشتر به چشم می‌خورد:

۵. هوش مصنوعی محدود یا ضعیف (ANI)

این طبقه، تمام انواع کنونی را در برمی‌گیرد. هوش مصنوعی محدود به سیستم‌هایی اطلاق می‌شود که تنها می‌توانند با استفاده از قابلیت‌های شبیه به انسان، وظیفه خاصی را به‌صورت مستقل انجام دهند؛ به عبارت دیگر، نمی‌توانند کاری بیشتر از آنچه برای انجام آن‌ها برنامه ریزی شده انجام دهند. طبق این سیستم طبقه‌بندی، تمام ماشین‌ها تحت ANI قرار می‌گیرند.

۶. هوش مصنوعی عمومی (AGI)

هوش مصنوعی عمومی همان قابلیت هوش مصنوعی برای یادگیری، درک و عملکرد شبیه به انسان است. این سیستم‌ها قادر خواهند بود به‌طور مستقل، ارتباطات و تعمیم‌هایی را در حوزه‌های مختلف ایجاد کنند و زمان مورد نیاز برای آموزش را به‌طور گسترده کاهش دهند. این امر به مرور سیستم‌های هوش مصنوعی را در سطح انسان توانمند می‌سازد.

۷. ابرهوش مصنوعی (ASI)

نقطه اوج تحقیقات مربوط به حوزه هوش مصنوعی متعلق به این دسته است. ASI، علاوه‌بر تکرار هوش چندوجهی انسان‌ها، به دلیل حافظه بسیار بیشتر، پردازش و تجزیه و تحلیل سریع‌تر اطلاعات و قابلیت‌های تصمیم‌گیری، می‌تواند بهتر از انسان‌ها عمل کند؛ این در حالی است که پتانسیل داشتن چنین ماشین‌های قدرتمندی جذاب به نظر می‌رسد؛ ولی در عین حال ممکن است وجود ما یا حداقل شیوه زندگی ما را تهدید کنند.

منابع:

‌۱٫ forbes.com/sites/bernardmarr/2019/12/16/the-10-best-examples-of-how-ai-is-already-used-in-our-everyday-life
‌‌۲٫ investopedia.com/terms/a/artificial-intelligence
‌‌۳٫ livescience.com/49007-history-of-artificial-intelligence
‌‌۴٫ forbes.com/sites/cognitiveworld/2019/06/19/7-types-of-artificial-intelligence