کانی مگ،فهیمه اکبری صحت- اتفاقی که در این صنایع پیشرو جهانی در حال رخ دادن است، این است که رویکرد توسعه این سازمانها دچار تغییراتی شده است. آنها در پروسههای تولیدشان یا حتی فرآیندهای بازرگانیشان، راهحلهایی را طراحی میکنند که تاکید جدی بر روی مقوله دانش و دانش محوری دارد. در سطح جهان ، صنعت معدن در تلاش است تا نوآوری را در عملیات اصلی معدنکاری و کسب و کارهای مرتبط وارد کند. لطفعلی بخشی، اقتصاددان معتقد است«ذخایر معدنی بخش مهمی از سرمایههای ملی هر کشور محسوب میشود و استفاده بهینه از این ذخایر تاثیر به سزایی بر اقتصاد کلان کشورها و در نتیجه روی نرخ رشد صنعتی آنها دارد.» در ادامه مشروح صحبتهای وی را بخوانید.
شرکتهای دانش بنیان و مراکز تحقیقاتی در زیست بوم نوآوری در بخش معدن و صنایع معدنی چه نقشی دارند؟
یکی از مهمترین اهداف نظامهای نوآوری در هرکشوری، اتصال فناوری به بازار و خلق ثروت از آن است. از یک سو، فشارهای اجتماعی برای ارتقای رفاه و خلق ثروت از سرمایهگذاریهای صورت گرفته در حوزه توسعه علم و فناوری و از سوی دیگر تنگناهای اقتصادی ناشی از ناکافی بودن منابع عمومی دولتی، تجاریسازی دستاوردهای پژوهش و فناوری را به عنوان یکی از مهمترین اولویتهای دانشگاه ها و موسسه های تحقیقاتی مطرح کرده است.
شرکتهای خلاق توانستهاند با ورود به عرصه معدن کاری، خدمات جامعی را ارائه دهند که شرکتهای معدنی را قادر میسازند کل عملیات را بدون سرمایه گذاری اضافی کنترل کنند. در نتیجه، بهره وری عملیاتی کلی ضمن صرفه جویی در وقت و سرمایه، افزایش مییابد.
فعالیت شرکتهای دانشبنیان در بخش معادن تا چه اندازه برای اقتصاد کشور مفید و تاثیرگذار بودهاند؟
فعالیت شرکتهای دانشبنیان ایرانی قطعا کاربردی و مفید خواهد بود. بعضا تمام آنچه برای شکلگیری یک محصول نوآورانه موردنیاز است آشنایی نوآوران به مسائل مبتلابه شرکتها است. لازمه حضور قوی دانشبنیانها در بخش معدن و صنایع معدنی طراحی یک سازوکار برای برقراری پیوند بین انواع استارتآپهای فعال در حوزههای مختلف فنی-مهندسی و مدیریت با شرکتهای فعال در صنایع معدنی و اطلاع استارتآپها از نیازهای این صنایع و چشمانداز فناوری آنها است.
اینترنت اشیا در تمام جهان صنایع را تحت تاثیر قرار داده است. این فناوری چه تاثیری در رشد فناوری معادن دارد؟
شرکتهای خلاق، از اینترنت اشیا (IoT) برای تجزیه و تحلیل داده ها و از نقشه برداری سه بعدی برای تجزیه جابهجاییها استفاده میکنند. اینترنت اشیا این امکان را فراهم میکند که تغییرات و اتفاقات غیر منتظره در هر بخش از پروژه ارزیابی شود و در روند بهبود عملیات استخراج و به حداقل رساندن زمان خرابی مورد استفاده قرار بگیرد.تهیه تصاویر فراطیفی، به جمع آوری اطلاعات دقیق در مورد زمین با استفاده از ماهواره ها کمک می کند. این فناوری در مورد ترکیب مواد ، رسوبات سنگ زیر سطح و کیفیت آب و غیره مورد استفاده قرار میگیرد.
واحدهای تحقیق و توسعه چه نقشی در توسعه دانش در معادن دارند؟
در حال حاضر با توجه به سرعت بالای رشد و توسعه فناوریها در جهان، ایجاد واحدهای تحقیق و توسعه یا همان R&Dها در بخشهای تولیدی و صنعتی میتواند نقش ناچیزی را در این ارتباط ایفا نمایند. چرا که با توجه به بودجه های اندک تحقیقاتی، محدودیت تعداد افراد شاغل، دیدگاهها و تخصصهای محدود و سایر محدودیتهای موجود در واحدهای R&D، سرعت کار و ثمربخشی آنها در رفع چالشهای موجود و ایجاد فرصتهای جدید در ارتقاء فرآیندها و کیفیت محصولات تولیدی قابل توجه نخواهد بود.
رویکردی که در حال حاضر در کشورهای پیشرو در امر فناوری وجود دارد استفاده از ظرفیت استارتاپها و شرکتهای دانش بنیان است. زمانی که در هر حوزه از جمله حوزه معدن و صنایع معدنی برای رفع یک چالش در فرآیندهای موجود و یا بهینه سازی سیستم و افزایش بهرهوری و یا تعریف یک فرآیند جدید از ظرفیت استارتاپها و شرکتهای دانش بنیان استفاده شود، به علت استفاده از طیف وسیعی از دیدگاههای تخصصی مختلف، شاهد آن خواهیم بود که چندین راهکار تخصصی و فناورانه مختلف با مزایای خاص خود ارائه گردیده و بدین ترتیب در فضای بازتری میتوان بهترین راهکار را از نظر میزان اثربخشی، هزینه، ایمنی، رعایت مسائل زیست محیطی و سایر استانداردهای ملی و جهانی انتخاب کرد.
به نظر شما چالش اصلی معادن درمسیر توسعه اقتصادی چیست؟
از نظر کارشناسان، اگر از تمام توانمندیهای بخش معدن استفاده کنیم، این بخش بهراحتی میتواند جایگزین درآمدهای نفتی شود، اما این اقدام بهدلیل بهرهوری پایین از بخش معدن تاکنون صورت نگرفته و همچنان بر درآمدهای نفتی تکیه داریم. یکی از دلایل مهم پایین بودن بهرهوری بخش معدن را میتوان نبود ارزشافزوده بالا و مناسب برای این بخش دانست. محصولات معدنی عمدتا بهصورت خام فروخته یا با ارزشافزوده بسیار پایین وارد بازار میشوند. همچنین در بخش معدن و صنایع معدنی بعضی از حلقهها را بهطور کلی نداریم. به این معنا که بعضی از صنایع معدنی باید در زنجیره ارزش افزوده ماده معدنی جای گیرند، این درحالی است که برخی از محصولات معدنی از روی اجبار بهشکل خام فروخته میشود. میتوان گفت ریشه موضوعات مطرح شده، کمبود فناوری و همچنین بحثهای مدیریتی و تولیدی است.
نقش استارتآپها در توسعه صنایع معدنی چگونه است؟
حوزۀ معدن و صنایع معدنی باید دانش زمینشناسی را با توجه به اهمیت آن که در بخش اکتشاف و استخراج معادن در این حوزه مد نظر قرار دارد، مورد توجه قرار دهد. بهعنوان مثال، در زنجیرۀ تولید فولاد، دستیابی به فناوریهای نوین در بخشهای مختلف مطالعات زمینشناسی ذخایر معدنی، عملیات اکتشافی ژئوفیزیک هوایی و زمینی، پردازش دادهها و طراحی معادن، استخراج معادن سنگآهن، فراوری سنگهای معدنی و تولید کنسانتره، گندلهسازی، احیا، ذوب و نورد آهن و فولاد، تأمین و بهینهسازی مصرف آب و انرژی، مسائل زیستمحیطی، مدیریت تأمین ماشینآلات و تعمیر و نگهداری آنها، مدیریت عرضه و تقاضای محصولات تولید ی در بازارهای داخلی و خارجی از اهمیت زیادی برخوردار است. در این میان استارتآپها و شرکتهای دانشبنیان میتوانند با ارائۀ ایدههای فناورانه، نقش مهمی در حل چالشها و اصلاح فرایندهای عملیاتی و گسترش مرزهای فناوری و دانش فنی برعهده داشته باشند. همچنین در زمینۀ خلق ارزشهای نوین علمی، صنعتی و اقتصادی و تجاریسازی دستاوردهای پژوهشی، ساخت تجهیزات فناورانه در داخل کشور و بومیسازی فناوریهای وارداتی نیز نقش بسیار مهمی ایفا کنند.
تغییر رویکرد در بهرهبرداری از ظرفیتهای معدنی چقدر ضروری است؟
گرچه در سالهای اخیر، رشد و توسعه زیستبوم فناوری در کشور تحول چشمگیری را در بخشهای مختلف صنعتی، اجتماعی، اقتصادی و… ایجاد کرده است و بازیگران این عرصهها به اهمیت نوآوری و فناوری در پیشبرد اهداف خود پیبردهاند، اما بهنظر میرسد بخش معدن و صنایع معدنی همچنان نتوانستهاند از ظرفیتهای اکوسیستم فناوری کشور بهدرستی استفاده کنند. درواقع تاکنون نوع نگاه به ظرفیتهای حوزه معدن نگاه سنتی بوده و همین امر موجب عقبماندن این حوزه در ماراتن توسعه و پیشرفت صنایع و بخشهای دیگر شده است. کارشناسان بر این باورند که آنچه میتواند ظرفیتهای عظیم و بالقوه معدنی را در ایران به فعلیت درآورده و موجب شود بخش معدن پلههای ترقی و رشد را با شتاب بیشتر طی کند، پیوند آن با فناوریهایی است که از دل اکوسیستم نوآوری کشور بیرون میآید.البته ناگفته نماند که معدن و صنایع معدنی در زمره صنایع تخصصی هستند که استفاده از آنها نیازمند دانش و تخصص کافی است. بنابراین اگرچه گفته شد که نگاه سنتی به بخش معدن کشور حاکم است، اما در بطن همین نگاه سنتی، علم و دانش و تخصص کافی متخصصان نیز ضرورتی غیرقابلانکار است. درواقع فعالیت شرکتهای دانشبنیان درحوزه معدن سابقهای طولانی دارد و میتوان گفت این شرکتها قبل از آنکه شرکتهای دانشبنیان بهمعنای امروزین بهوجود بیایند، فعال بودهاند. بهعنوان مثال در زمینه عناصر نادر خاکی سالهاست که مطالعات دانشبنیان انجام میشود یا درحوزه تولید طلا، مباحث زیستمحیطی، فرآوری مواد معدنی و… موجب شده شرکتها و مراکز دانشبنیان مدیریت این بخش را برعهده بگیرند. به هرحال آنچه مسلم است، زیستبوم فناوری و بخش معدن در کشور هنوز نتوانستهاند از ظرفیتهای یکدیگر درجهت اهداف اقتصادی و توسعهای بهرهمند شوند.