کانی مگ، سعیده زمانی-در این میان در حوزه معدن نیز به دلایل مختلف شاهد این مساله هستیم. هر چند با اقداماتی که مراکز تحقیقاتی و پژوهشی طی سال‌های اخیر انجام داده‌اند و استقبالی که بخش خصوصی از به کارگیری تکنولوژی‌های به روز کرده، قدم‌های بزرگی در راه جلوگیری از خام فروشی مواد معدنی برداشته شده؛ […]
کانی مگ، سعیده زمانی-در این میان در حوزه معدن نیز به دلایل مختلف شاهد این مساله هستیم. هر چند با اقداماتی که مراکز تحقیقاتی و پژوهشی طی سال‌های اخیر انجام داده‌اند و استقبالی که بخش خصوصی از به کارگیری تکنولوژی‌های به روز کرده، قدم‌های بزرگی در راه جلوگیری از خام فروشی مواد معدنی برداشته شده؛ اما هنوز شاهد مشکلاتی در این خصوص هستیم. کارشناسان بر این باورند که رفع کامل مشکل خام فروشی مواد معدنی نیازمند فراهم کردن زیرساخت های تولید در کشور است که انتظار می‌‌رود سیاستهای اقتصادی، صنعتی و تجاری دولت در جهت حمایت از توسعه زنجیره ارزش محصولاتِ معدنی و فلزی باشد. در این راستا گفتگویی با مهندس مجید وفایی فرد، مدیر مرکز تحقیقات فرآوری مواد معدنی ایران داشته‌ایم. او با بیان اینکه در برخی از عناصر همانند مس، آهن، سرب، روی و طلا دستگاه‌های خوب و پیشرفته موجود است،گفت: در برخی از عناصر استراتژیک فلزات نیاز به تجهیز فناوری‌های جدید هستیم و این مساله اهتمام دولت را می‌طلبد. مشروح گفتگو با وی را در ادامه می‌خوانید.
برخی معتقدند که فقدان فناوری‌های پیشرفته در حوزه معدن باعث خام فروشی مواد معدنی شده است.چقدر با این گزاره موافقید؟
ایران از نظر ذخایرسنگ‌های تزئینی، سرب، مس، روی، ، گچ، نمک، گوگرد، اورانیوم، آهن و آلومینیوم در صدر برترین کشورهای جهان قرار دارد.این موضوع اثبات می‌کند در کشور ما پتانسیل مواد معدنی وجود دارد، اما فراهم نبودن مواردی برای بخش تولید، جلوی رشد بخش معدن طبق اهداف در نظر گرفته شده برنامه‌های توسعه‌ای را گرفته است. همچنین نبود مناسبات تجاری مستحکم و مستمر با سایر کشورها در سطح منطقه و جهان از یکسو و عدم تخصیص اعتبار مورد نیاز این بخش در کنار تحریم‌‌ها از سوی دیگر باعث پدیده خام‌فروشی مواد معدنی می‌شود.
اما نکته‌ای که باید به آن توجه کرد این است که موضوع خام فروشی الزاما به دلیل نبود فناوری‌های پیشرفته نیست. ممکن است در برخی موارد مزیت‌های اقتصادی موجب صادرات مواد به صورت خام باشد و در برخی موارد نیز نبود دستگاه‌های پیشرفته، اما اینکه هر گونه خام فروشی را به دلیل نبود فناوری‌ها بدانیم برداشت صحیحی نیست. در حال حاضر در بسیاری از بخش‌ها مجهز به فناوری‌های جدید است و نمی‌توان گفت فقدان داریم.
در زمانی شاهد فروش سنگ آهن از سوی معدنکاران به چینی‌ها بودیم و دلیل آن نیز قیمت مناسب از سوی این کشور خریدار بود. یا برخی اوقات به دلیل نزدیک بودن معادن به بندر صادرات آن به صورت خام بوده است؛ بنابراین نمی شود در همه مواقع خام فروشی را گردن فناوری انداخت.
وضعیت تجهیز معادن کشور به فناوری‌های پیشرفته را چگونه ارزیابی می‌کنید و برای توسعه در بخش فرآوری چه باید بکنیم؟
در برخی از عناصر همانند مس، آهن، سرب، روی و طلا وضعیت مناسب است و دستگاه‌های خوب و پیشرفته موجود است، اما در برخی از عناصر استراتژیک فلزات نیاز به تجهیز فناوری‌های جدید هستیم و این مساله نیاز به جذب سرمایه‌های دولت و بخش خصوصی است و ضروری است تا دولت به این مساله توجه لازم را داشته باشد. همچنین حضور شرکت‌های دانش بنیان و استارت آپ برای تجهیز سریع‌تر معادن ایران به فناوری‌های پیشرفته نیز لازم و ضروری است.
نکته مهم در بحث تجهیز معادن کشور به فناوری‌های جدید موضوع ارزش افزوده آن است. سنگ معدنی که در حالت خام ۱۰۰ دلار فروخته می‌شود اگر فرآوری شود به مراتب سودآوری آن تا ۱۰ برابر نیز افزایش می‌یابد که این برای اقتصاد کشور بسیار لازم و ضروری است.
اما همان طور که عنوان کردم این مساله در همه موارد ضروری نیست. در حال حاضر بسیاری از کشورهای دنیا کالاهای معدنی خود از جمله سنگ آهن و آلومینیوم را تولید و به صورت خام صادرات می‌کنند.
به‌عنوان مثال، در استرالیا معادن بزرگ با هدف صادر کردن تمام محصول احداث شده است. ذخیره مواد معدنی در این کشور، فراوان، قیمت تمام شده پایین و سیاستهای دولت چه در عرصه تولید چه صادرات حمایتی است.
برزیل نیز یکی از این کشورهاست که محصولات خود را به صورت غیرفرآوری با کشتی به چین صادر می‌کند. ژاپن نیز آن قدر ذخیره معدنی کمی دارد که مواد اولیه را تا آخرین مرحله ممکن فرآوری کرده و سپس آن‌ها را صادر می‌کند، اما در کشوری مانند آمریکا، به دلیل تقاضای زیاد عملا نیازی به برون نگری و صادرات ندارد.
در سال‌های گذشته بارها به کرات شنیده ایم که صحبت از خودکفایی به میان آمده است. این مساله به مراتب صحیح و اقدامی در راستای حمایت از تولید داخلی است؛ اما از لحاظ مزیت اقتصادی نمی‌توان انتظارداشت تا تولیدکننده همه کالاها باشیم. همان طور که بسیاری از کشورهای دیگر نیز در همه محصولات و کالاها خودکفا نیستند و بنا به ضرورت و در صورت اقتصادی بودن تولید می‌کنند. بنابراین در موضوع صادرات فرآوری شده مواد معدنی نیز همین موضوع مصداق پیدا می‌کند. این اقدام میتواند ارزش افزوده و همچنین اشتغالزایی ایجاد کند، اما تحقق آن منوط به صرفه اقتصادی و همچنین در گرو توجه به برخی مسائل است.
به عنوان مثال در شرایطی که صادرکننده کالاهای خود را به قیمت مناسب در بازارهای جهانی می‌فروشد نمی‌توان انتظار داشت آن را به زیر نرخ جهانی در بازار داخل عرضه کند. در واقع در این شرایط انگیزه آن‌ها کاهش پیدا می‌کند؛ بنابراین اگر صحبت از ضرورت ارزش آفرینی محصولات معدنی به میان می‌آوریم باید شرایط و مزیت‌های اقتصادی آن را نیز بسنجیم.
اما در شرایطی که ظرفیت مثلا بخش فولاد کشور خالی است اگر در این شرایط خام فروشی صورت گیرد لطمه‌ای به تولید کشور خواهد بود.
در مجموع می‌توان گفت اگرچه وضعیت فناوری‌های پیشرفته روند قابل توجهی داشته؛ اما همچنان نیاز به سرمایه‌گذاری به خصوص در مواد معدنی استراتژیک است. بخش معدن ظرفیت‌های بالایی در کشور دارد و می‌توان با اقدامات موثر دولت و افزایش رقابت در زمینه فرآوری شاهد توسعه صادرات مواد معدنی فرآوری شده با ارزش افزوده بالا باشیم.
