رشد شاخص نوآوری در اقتصاد ایران/ نوآوری عامل توسعه معادن کشور است

کانی مگ، محمد قهرمانی کوشان-انقلاب صنعتی چهارم، تحولی شگرف در صنایع است که پایه و اساس آن را نوآوری و خلق ایده‌های جدید تشکیل می‌دهد. در تعرف این شاخص آمده است که نوآوری عموما به هر نوع تغییر یا ایجاد فرآیند، محصول و ایده کارآمدتر اطلاق می‌شود و می‌تواند موجب افزایش موفقیت کسب و کار شود.

سالهاست که دیگر نوآوری به عنوان یک شاخص در تمامی بخش‌های اقتصادی و اجتماعی کشورها سنجیده می‌شود. در سال‌های نه چندان دور شاخص نوآوری در کشورمان جایگاه چندانی نداشت؛ اما با رشد استارت‌آپ‌ها در کشور، توسعه اقتصاد دانش بنیان و تمرکز بر روی خلق ایده‌های جدید، شاخص نوآوری هم رشد کرده است.

در جدیدترین گزارشی که از سوی یونسکو درباره ایران منتشر شده است، نشان می‌دهد، به‌رغم تحریم‌ها و قطع صادرات تکنولوژی همچنان تولید علم و رونق نوآوری شرکت‌های استارت‌آپی ادامه پیدا کرده است.

این گزارش بیان می‌کند، هرچند اکنون در سال ۲۰۲۱ درآمدهای شرکت‌های موجود کاهش پیدا کرده؛ اما با این حال رونق اکوسیستم در این مدت و حتی در دوران کرونا هم ادامه داشته است.

اهمیت خلاقیت و نوآوری در کسب و کارهای نوپا

آنچه برای سازمان‌ها اهمیت دارد این است که چگونه می‌توان خلاقیت‌های موجود در افراد را در جهت اهداف سازمان به کار بست و از آن استفاده کرد. با بهره‌جویی از متون خلاقیت در سازمان‌های آموزشی و همچنین بخش آموزش سازمان‌ها، می‌توان به طریقی کارآمد و اثر بخش به اهداف سازمانی دست یافت و سازمان و جامعه‌ای توسعه یافته و پیشرو به وجود آورد.

نوآوری فرآیند اخذ ایده خلاق و تبدیل آن به محصول، خدمات و روش‌های جدید عملیات است. اگر چه در عمل نمی‌توان این دو را از هم متمایز ساخت ولی می‌توان تصور کرد که خلاقیت بستر رشد و پیدایی نوآوری‌هاست.

خلاقیت پیدایی و تولید یک اندیشه و فکر نو است. در حالی که نوآوری عملی ساختن آن اندیشه و فکر است. از خلاقیت تا نوآوری غالباً راهی طولانی در پیش است و تا اندیشه‌ای نو به صورت محصولی یا خدمتی جدید درآید. زمانی طولانی می‌گذرد و تلاش‌ها و کوشش‌های بسیار به عمل می‌آید. خلاقیت اشاره به قدرت ایجاد اندیشه‌های نو دارد و نوآوری به معنای کاربردی ساختن آن افکار نو و تازه است.

جوامع دیجیتال در صدر رتبه‌بندی شاخص نوآوری

واقعیت این است که زیرساخت‌های دیجیتال سبب شده‌اند تا جامعه‌سازی با چسبندگی بیشتر، دقت بالاتر، جذابیت بیشتر، پایدارتر و مقیاس پذیرتر اتفاق بیافتد. امروز تشکل‌ها، جنبش‌ها و هرچیزی که در فضای حقیقی وجود داشته است، این امکان را دارد که مطلوب‌تر از گذشته در فضای دیجیتال فعالیت کند، فعالیتی که اقتصاد آن‌ها و اثر اجتماعی که بر جامعه می‌گذارند نیز دارای وضعیت مطلوب‌تری خواهد بود اگر صرفاً یک استارتاپ در فضای مجازی راه بیاندازیم به سختی می‌توانیم که علاوه بر اثر اقتصادی، نقش آفرینی اجتماعی داشته باشیم؛ اما قضیه در جامعه‌سازی دیجیتال متفاوت است و این امکان وجود دارد، اساساً یکی از اهداف اصلی اثرگذاری اجتماعی است تا افرادی که وارد آن می‌شوند، امکان ساخت جامعه‌ای پایدار و اثرگذار داشته باشند.

در گزارشی که از سوی یونسکو منتشر شده است، داده‌ها نشان می‌دهند،  گرچه زمان برای رسیدن به اهداف توسعه‌ای تعیین شده در سال ۲۰۳۰ درحال تنگ‌تر شدن است؛ اما کشورها دریافته‌اند که رقابت اقتصادی با سایرین، به سرعت و میزان تبدیل شدن آنان به جوامع دیجیتال وابسته است. با همه این احوال از هر ۱۰ کشور، همچنان ۸کشور کمتر از یک درصد از تولید ناخالص داخلی خود را برای تحقیقات در حوزه فناوری اختصاص می‌دهند.

این گزارش در مورد شاخص نوآوری در ایران، تاکید می‌کند که به‌رغم سایه سنگین تحریم‌ها در ایران، تقاضای داخلی برای نوآوری در کنار خلأ حضور شرکت‌های خارجی سبب شده است که شرکت‌های دانش‌بنیان سهم خود را در بازار افزایش دهند. فضای تنفسی که در بازه زمانی ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۸(به‌واسطه برجام) ایجاد شد، این خلاقیت درون‌زا را بیش از پیش تشویق و ترغیب کرده است. اما آنچه اکنون و در سال ۲۰۱۲با آن روبه‌رو هستیم کاهش درآمدهای حاصله این شرکت‌ها است.

روند رو به رشد اقتصاد دانش بنیان در کشور

بررسی‌های انجام شده در سال ۲۰۲۱ نشان می‌دهد که در این ایام با وجود تحریم‌های طاقت‌فرسا بر ایران و نفت این کشور، پشتیبانی از شرکت‌های دانش‌بنیان و استارت‌آپ‌ها روندی رو به جلو داشته است.

می‌توان گفت که بیشترین تاثیری که اعمال مجدد تحریم‌های ایالات‌متحده بر روندهای علمی و مهندسی در ایران داشته است، کاهش صادرات محصولات با تکنولوژی پیشرفته و تکنولوژی متوسط بوده است. در فاصله سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۷ و تا پیش از اعمال تحریم‌ها در ۲۰۱۸، صادرات کالاهای دانش‌بنیان رشدی ۵برابری را تجربه کرده بود.

با اعمال تحریم‌ها اما‌ مشکلات اقتصادی و مالی، توامان با اختلال در تامین مواد اولیه، گریبان شرکت‌ها را گرفت. آمار و ارقام گواه آن است که به‌طور کلی در پنج سال گذشته، ایران شاهد رونق نوآوری‌های درون‌زا بوده است.

در سال ۲۰۱۵ اولین مراکز شتاب‌دهنده نوآوری در ایران تاسیس شد و تا ۲۰۲۰ بالغ بر ۴۹ شتاب‌دهنده نوآوری کار خود را آغاز کردند. همچنین ۱۱۳ مرکز نوآوری با مشارکت پارک‌های علم و فناوری و دانشگاه‌های بزرگ افتتاح شدند.کمپانی‌ها از سوی دولت تشویق شدند که در حوزه‌های متفاوتی از جمله اقتصاد دیجیتال، آب، انرژی، لیزر و فتونیک، هوا و فضا، نرم‌افزار، کشاورزی و حمل‌ونقل تمرکز کنند.

نتیجه این سیاست، صعود ایران به رتبه ۶۱در «شاخص جهانی نوآوری» در سال ۲۰۱۹ بود، این درحالی است که در سال ۲۰۱۵ ایران بر سکوی ۱۰۶ام در میان ۱۲۹ کشور ایستاده بود.

اهمیت نوآوری در معادن

صنعت معدن یک صنعت پایه و اساسی برای دیگر صنایع به‌حساب می‌آید، درنتیجه توجه به این صنعت بسیار بااهمیت است، در معدن استخراج صورت می‌گیرد و صنایع دیگر از این مواد استخراج‌شده بهره‌مند‌ می‌شوند و فعالیت‌های خود را ادامه می‌دهند؛ اما بازیابی و استخراج مواد معدنی همیشه ساده و سرراست نیست، نوآوری‌هایی که در حوزه معدن شکل می‌گیرد .علاوه برافزایش بهره‌وری باعث افزایش ایمنی کارگران در حین کار نیز می‌شود. همچنین این نوآوری‌ها عملکرد مطلوب‌تری را در اکتشاف به نمایش می‌گذارند، مرحله اکتشاف مهم‌ترین بخش در صنعت معدن است، زیرا اکتشاف موادمعدنی جدید، ادامه فرایند استخراج را تضمین می‌کند.

فرآوری مواد معدنی و  انجام عملیات‌های مختلف روی کانی‌ها مانند حمل ،خردایش و سرند کاری نیازمند انرژی فراوانی بوده و می‌توان با به‌کارگیری فناوری‌های جدید بین ۱۰ تا ۲۰ درصد میزان مصرف انرژی را کاهش داد و به این ترتیب با کاهش هزینه‌های تولید، بسیاری از پروژه‌هایی که هم‌اکنون به دلیل بالا بودن هزینه‌ها غیر اقتصادی است را مقرون به صرفه و امکان‌پذیر کرد.نکته مهم این است که  هر چه عمر معادن افزایش می‌یابد مواد معدنی کم‌عیارتر و ریزتر می‌شوند و برای فرآوری مواد کم‌عیار و ریز به خردایش بیشتر و فناوری‌های پیچیده‌تری نیاز است.

یکی از موارد مهمی که در معادن و صنایع معدنی از اهمیت بالایی برخوردار بوده است و لازم است تا مورد توجه قرار گیرد بحث مدیریت اطلاعات و استفاده از داده‌ای موجود برای افزایش بهره‌وری است.

روزانه فعالیت‌های مختلف معدنی در کل زنجیره ارزش معدن از بازار گرفته تا برنامه‌های مختلف استخراج  حجم انبوهی از داده را تولید می‌کنند. در دل این داده‌ها گنج بسیار گرانبهایی پنهان شده است که با فرآوری درست داده ها می‌توان به دانش پشت آن‌ها دست یافت. این دانش می‌تواند به پیش بینی روند بازار ،پیش بینی میزان و نوع کانی های موجود در بخش‌های مختلف،ارائه روش‌ها و برنامه‌های مناسب برای استخراج بهتر و بهره ور تر و تنظیم درست زنجیره تامین در معادن کمک شایانی کند .همچنین سیستم های اطلاعاتی معدن MIS کمک شایانی به افزایش بهره‌وری در معادن خواهد کرد.با کمک الگوریتم های پیشرفته می‌توان جبهه‌های مناسب برای برداشت و استخراج را شناسایی کرد.

پارادوکس نوآوری و آینده پیش‌رو

 بر اساس گزارش منتشر شده از سوی یونسکو، با وجود دستاوردهای قابل‌توجه ایران در زمینه‌های دانش‌بنیان، این کشور همچنان با پارادوکس نوآوری دست و پنجه نرم می‌کند، چرا که با چالش تبدیل دانش به دستاوردی صنعتی و عدم اطمینان در باب فروپاشی این دانش مواجه است. این پارادوکس با نزدیک‌تر ساختن عرضه و تقاضا در سیستم نوآوری از جمله با توانمندسازی واسطه‌هایی که نیاز صنعت را درک می‌کنند قابل حل است. گرچه اقدامات قابل‌تقدیری چون «صندوق ملی نوآوری» در این پنج سال انجام شده، اما به سرمایه‌گذاری باید فراتر از ارائه وام و تسهیلات توجه شود.

این گزارش تاکید می‌کند که ایران در باب سیاست‌ها و بسترهای لازم برای ارتقای علم، فناوری و نوآوری کمبودی ندارد؛ اما نکته اصلی در این میان، نحوه پیاده‌سازی بهینه این سیاست‌هاست.

اکوسیستم نوآوری در این دوره‌‌ پنج ساله پیشرفت چشمگیری داشته و اندکی هم‌افزایی و انسجام بیشتر میان بخش‌های مختلف، سبب جهش آتی آن خواهد شد. در نهایت آنکه چشم‌اندازهای اقتصاد دیجیتال در ایران امیدبخش است به‌خصوص اگر سرمایه‌گذاری به سوی فناوری‌های نوظهور همچون هوش مصنوعی، اینترنت اشیا و بلاک‌چین هدایت شود.