کانی مگ، محمد قهرمانی کوشان-به گفته بسیاری از کارشناسان، افزایش تولید زغالسنگ در کشور نیازمند برنامه‌ریزی و سرمایه گذاری در این حوزه است که متاسفانه به دلیل قیمت زغالسنگ، صرفه اقتصادی برای حضور سرمایه‌گذاری برای این بخش وجود ندارد. سال گذشته میزان واردات به یک میلیون تن رسید و برای امسال نیز پیش بینی می‌شود […]
کانی مگ، محمد قهرمانی کوشان-به گفته بسیاری از کارشناسان، افزایش تولید زغالسنگ در کشور نیازمند برنامه‌ریزی و سرمایه گذاری در این حوزه است که متاسفانه به دلیل قیمت زغالسنگ، صرفه اقتصادی برای حضور سرمایه‌گذاری برای این بخش وجود ندارد. سال گذشته میزان واردات به یک میلیون تن رسید و برای امسال نیز پیش بینی می‌شود رقم واردات به یک میلیون و ۲۰۰ هزار تن برسد. بر اساس آخرین آمار ارایه شده از سوی مرکز آمار، در ۵ سال اخیر میزان تولید زغالسنگ در کشور حدود یک میلیون و ۸۰۰ هزارتن بوده و تغییر آن‌چنانی در این رقم دیده نشده است، این درحالی است که مصرف زغال در کشور رو به افزایش است.
۶ سال پیش کل واردات زغالسنگ معادل ۱۵ درصد از تولید داخلی یعنی حدود ۳۰۰ هزارتن بود که عمدتا مصرف کنندگان، زغال سنگ کیفی وارد می کردند؛ اما سال گذشته میزان واردات به یک میلیون تن رسید و برای امسال نیز پیش‌بینی می‌شود، رقم واردات به یک میلیون و ۲۰۰ هزارتن برسد.
منابع زغال سنگ از منظر میزان کربن و انرژی و شاخص‌هایی مثل فراریت و رطوبت به دو دسته کلی و ریزشاخه تقسیم‌بندی می‌شوند؛ دسته اول زغالسنگ سخت است که ۵۳ درصد از ذخایر جهان را تشکیل داده است و دو نوع آنتراسیت و بیتومینه دارد. آنتراسیت، یک درصد از کل ذخایر زغال سنگ است و به سوخت بدون دود معروف است. بیتومینه، حدود ۵۵درصد از ذخایر جهانی زغال سنگ را به خوداختصاص داده است. دسته دوم زغال سنگ نرم (قهوه ای) است که ۴۷درصد ذخایر جهانی را در اختیار دارد و به دو دسته لیگنایت، با ۱۷درصد از ذخایر جهانی و شبه بیتومینه، با ۳۰درصد از ذخایر زغالسنگ در دنیا تقسیم می‌شود. عمده مصرف این دو نوع زغالسنگ در نیروگاه‌هاست.
بررسی آمار ذخایر زغالسنگ در جهان
زغالسنگ شبه بیتومینه، در صنایعی مثل صنعت سیمان کاربرد دارد. از نظر میزان ذخایر زغالسنگ دردنیا، ایالات متحده، روسیه، استرالیا و چین بیشترین میزان ذخایر را در دنیا دارند؛ اما از منظر تولید، چین، هند و اندونزی بیشترین تولید را در سال ۲۰۲۰ به خود اختصاص داده اند. قیمت زغالسنگ در دنیا عمدتا تحت تاثیر سایر سوخت‌ها قرار می‌گیرد؛ به طوری که اگر سایر سوخت‌ها قیمتهای مناسبی برای مصرف داشته باشند، تقاضا برای زغال سنگ کاهش پیدا می کند و زمانی که قیمت سایر سوخت‌ها افزایش پیدا کند، زغالسنگ جذاب‌تر خواهد بود. هرچند به دلیل قوانین زیست محیطی فعلی، به ویژه رسیدن به شرایط کربن خنثی در دنیا و آلایندگی بالای سوخت بر پایه زغال سنگ، به طور کلی تقاضا و مصرف آن به ویژه در نیمکره غربی طی سال‌های آینده کاهشی برآورد شده است؛ به طوری که چین به عنوان بزرگ ترین مصرف کننده زغالسنگ در جهان سهم استفاده از آن را در ترکیب انرژی اولیه خود از ۶۸درصد در ابتدای دهه قبل به ۸/ ۵۶ درصد در سال ۲۰۲۰ کاهش داده است.
کاربرد زغالسنگ در ایران
کاربرد زغالسنگ در ایران به منظور استفاده در صنعت فولاد و پیرو راه‌اندازی کارخانه ذوب آهن اصفهان تعریف شده است. بیشترین ذخایر اکتشاف شده مربوط به چهار ناحیه طبس (۷۵درصد)، کرمان (۸درصد)، البرز مرکزی (۱۳درصد) و البرز شرقی (۳درصد) است. ایران حدودا ۱۳/ ۰ درصد از کل ذخایر زغال سنگ جهان را در اختیار دارد. میزان قطعی زغال سنگ کشور حدود ۲۳/ ۱ میلیارد تن و میزان ذخایر احتمالی حدود ۱۳میلیارد تن برآورد می شود. از کل میزان قطعی زغال سنگ کشور حدود ۴۰۰میلیون تن ذخایر زغال سنگ حرارتی است و زغال سنگ کک شو بخش عمده تولید کشور را به خود اختصاص داده است. حدود ۸۰درصد مصرف زغال سنگ در دنیا از نوع زغال سنگ حرارتی است؛ اما در ایران بیشترین مصرف زغالسنگ از نوع کک شو است که در صنعت فولادسازی و در روش کوره بلند مورد استفاده قرار می‌گیرد. ایران سالانه حدود ۲۵ تا ۳۰درصد از مصرف خود را از طریق واردات و از کشورهای استرالیا، آلمان، اوکراین، روسیه و چین تامین می کند و عمده صادرات ایران زغال سنگ حرارتی و به کشور ترکیه است. در نیمه اول سال ۱۴۰۰ میزان واردات کشور ۳۳۵هزارتن (۱۰۹میلیون دلار) بوده است و صادراتی گزارش نشده است. طی زنجیره ارزش زغال سنگ، ابتدا زغالسنگ خام از معدن استخراج شده و طی یک مرحله فرآورش پس از زغال‌شویی به کنسانتره زغالسنگ تبدیل می‌شود. پس از آن تحت حرارت در فرآیند کک سازی به کک متالورژی تبدیل می‌شود که در نهایت در احیا و تولید چدن مورد استفاده قرار می گیرد. به طور متوسط از هر ۱.۸ تن زغال سنگ خام ۹/ ۰ تن کنسانتره زغال سنگ و ۵۵/ ۰ تن کک متالوژی برای یک تن چدن به دست می‌آید. عمده مصرف کنندگان زغالسنگ کک شو در کشور ذوب آهن اصفهان، فولاد زرند، کک‌سازی کرمان و کک‌سازی طبس هستند. قیمت زغالسنگ کنسانتره از آذرماه سال ۱۳۹۷ بر اساس ۵/ ۲۶ درصد شمش فولاد خوزستان در بورس کالا به صورت ماهانه (شناور) و بر پایه مشخصات فنی (مورد توافق بین ذوب آهن اصفهان و انجمن زغالسنگ ایران) تعیین خواهد شد. زغال سنگ یکی از مواداولیه و ضروری تولید فولاد به روش کوره بلند است که با توجه به بهره برداری کک ساز طرح توازن ذوب آهن، کک‌سازی زرند و کک‌سازی هلدینگ میدکو؛ تقاضا جهت کنسانتره زغالسنگ به میزان قابل توجهی افزایش خواهد داشت.با بهره برداری از کک‌سازی‌های فعال کشور میزان نیاز به زغالسنگ کنسانتره به حدود ۴میلیون تن در سال خواهد رسید که با توجه به تولید ۷/ ۱ میلیون تنی فعلی، کسری عرضه وجود خواهد داشت.
شرکت زغالسنگ نگین طبس
این شرکت یکی از بزرگ ترین تولیدکنندگان زغال سنگ خام کک شو در ایران است. سهم بازار این شرکت از کل تولید بازار داخلی در ۶ ماه ابتدای سال ۳درصد بوده است. مقدار فروش ۶ ماه شرکت ۱۲۲هزار تن بوده است که تقریبا ۵۰درصد کل تولید سال گذشته شرکت است. با توجه به مبنای قیمت‌گذاری در صنعت، نرخ فروش زغالسنگ در دوره مذکور ۶/ ۸ درصد شمش فولاد خوزستان بوده است. بر اساس تکرار مقدار فروش ۶ ماه اول شرکت و شمش ۵۷۰ دلاری سود هرسهم این شرکت برای سال ۱۴۰۰معادل ۸۷۷۹ ریال برآورد می‌شود.
شرکت صنعتی و معدنی شمال شرق شاهرود
از نظر رتبه بندی بر اساس ظرفیت و میزان تولید، شرکت شمال شرق در رده پنجم قرار دارد. محصولات این شرکت در سه دسته کلی زغالسنگ کک شو کیفی، دانه بندی شده و کک شو کیفی درجه یک؛ دسته بندی می‌شوند که در مجموع شرکت در شش ماه ابتدای سال ۳۳هزارتن فروش داشته است که ۴۲درصد کل محقق سال گذشته بوده است. همچنین میانگین نرخ فروش زغالسنگ کک شو کیفی نسبت به شمش فولاد خوزستان، طی مدت زمان مذکور ۷/ ۸ درصد بوده است. با فرض فروش کل سال جاری معادل سال ۱۳۹۹ و نسبت ۱/ ۹ درصد (میانگین ۲ساله)، زغالسنگ کک شو کیفی از شمش فخوز، سود هر سهم شرکت برای سال ۱۴۰۰ معادل ۶۱۶۴ ریال برآورد می‌شود.
شرکت فرآوری زغالسنگ پروده طبس
این شرکت با شست وشو و فرآوری زغالسنگ خام، محصول کنسانتره زغالسنگ را تولید می‌کند. کپرور، محصول خود را به شرکت‌های ذوب آهن اصفهان، تولید مواد معدنی ایران و فولاد زرند ارائه می‌کند. محصول این شرکت امکان استفاده به عنوان ورودی مستقیم کک سازی ذوب آهن اصفهان را داشته و طی ماه سال جاری نسبت نرخ فروش کنسانتره زغال سنگ آن ۲۹درصد شمش فخوز بوده است. بر اساس میانگین چهار سال ضریب شمش فخوز، به منظور برآورد سودآوری شرکت این نسبت ۹/ ۲۷ درصد لحاظ شده است. سود هر سهم شرکت معادل ۴۸۰۰ ریال برای سال ۱۴۰۰ برآورد می‌شود.
شرکت زغال سنگ پروده طبس
بهره‌برداری فاز یک طرح تجهیز معدن زغالسنگ طبس با هدف استخراج ۵/ ۱میلیون تن زغالسنگ خام (۷۵۰هزارتن کنسانتره) از سال ۱۳۸۷ به عنوان تنها معدن مکانیزه کشور آغاز شد. محصول اصلی این شرکت کنستانتره زغالسنگ است که طی ۶ماه ابتدای سال جاری معادل ۲۲۶هزارتن فروش محقق کرده است که تنها ۳۶درصد کل فروش سال گذشته شرکت بوده است. میانگین نسبت فروش کنسانتره زغال سنگ شرکت نسبت به شمش فخوز در سال گذشته ۵/ ۲۹ درصد و در ۶ماه سال جاری ۲۸درصد بوده است که برای برآورد ادامه سال از نسبت ۶ ماه ابتدای سال استفاده شده است. برهمین اساس سودهر سهم شرکت معادل ۵ هزار ریال برآورد می‌شود.
