کانی مگ، محمد قهرمانی کوشان- فرآوری مواد معدنی موضوعی است که مدتهاست از آن به عنوان ابزاری برای جلوگیری از خام‌فروشی معادن یاد می‌شود. بسیاری از کارشناسان، یکی از دلایل غیرفعال شدن برخی معادن را در فرآوری نشدن مواد معدنی و به صرفه نبودن فعالیت معدن می‌دانند. سرمایه‌گذاری روی معدن و مواد معدنی عاملی ارزشمند […]
کانی مگ، محمد قهرمانی کوشان- فرآوری مواد معدنی موضوعی است که مدتهاست از آن به عنوان ابزاری برای جلوگیری از خام‌فروشی معادن یاد می‌شود. بسیاری از کارشناسان، یکی از دلایل غیرفعال شدن برخی معادن را در فرآوری نشدن مواد معدنی و به صرفه نبودن فعالیت معدن می‌دانند.
سرمایه‌گذاری روی معدن و مواد معدنی عاملی ارزشمند برای ایجاد اشتغال و توسعه اقتصادی است؛ اما خام‌فروشی و عدم فرآوری باعث شده سود اصلی این نعمت خدادادی در بسیاری از مناطق کشور به هدر برود.
بی‌رغبتی سرمایه‌گذاران برای فعالیت در معادن کشور
آمار نشان میدهد، بخش عمده‌ای از معادن کشور غیر فعال هستند، متاسفانه نیم دیگر آن نیز سودآوری چندانی برای معدن‌داران و سرمایه‌گذاران ندارند. زیرا می‌توان گفت تقریباً همه مواد استخراج شده به صورت خام صادر می‌شود و نمی‌توان برای این ظرفیت خدادادی ارزش افزوده ایجاد کرد.
فرآوری و رسیدن به ارزش افزوده نیازمند طی شدن گام‌هایی است که نخستین آن فعال شدن دوباره همه معادن است. برای رسیدن به این مهم یکی از کلیدی‌ترین مسائل را می‌توان نقشه برداری هوایی معادن کشور دانست،متاسفانه آمار دقیق و گزارش مناسبی از وضعیت معادن بسیاری از استان‌های کشور در دست نیست. به این ترتیب سرمایه‌گذاران حوزه معادن معطل مسئولان دولتی شده‌اند.
یکی از مواردی که میتواند باعث سودآوری مجموعه‌های مختلف شود، جذب سرمایه‌گذار است. حوزه معدن با توجه به گستردگی کار و هزینه‌های بالا یقیناً نیازمند ورود بخش خصوصی است زیرا دولت نخواهد توانست در این حوزه کارایی داشته باشد.
در بسیاری از معادن کشور سرمایه‌گذار بخش خصوصی فعالیت نمی‌کند و به همین دلیل مدیران دولتی خام فروشی را به مشکلات فرآوری و تلاش برای ارتقاء معدن ترجیح می‌دهند. بدون شک حضور فعالان بخش خصوصی با ورود تکنولوژی‌های روز، حرکت به سمت فرآوری و جلوگیری از خام‌فروشی، ارتقاء سطح سوددهی معدن و … همراه است.
محرومیت مواد معدنی از فرآوری
بسیاری از کارشناسان معتقدند که خام‌فروشی مواد معدنی در تمامی کشورهای دنیا وجود دارد. فرآوری مواد معدنی تنها بر عهده معدن‌داران نیست. بلکه باید این امر با یک تصمیم ملی و حرکت جمعی صورت پذیرد.
در بسیاری از کشورهای توسعه یافته دنیا هم وظیفه معدن‌دار فرآوری نیست، بلکه وظیفه او استخراج ماده خام است و این دولت‌ها هستند که با حمایت از بخش خصوصی اقدام به فرآوری و تهیه محصول نهایی می‌کنند. در نتیجه بایددموضوع فرآوری و جلوگیری از خام‌فروشی در بخشهای دیگر تسهیل شود. با این حال در تمامی دنیا حد گسترده خام‌فروشی یک ایراد به شمار می‌رود.
فرآوری مواد معدنی در بسیاری از موارد نیاز به آب بسیار دارد، نکته قابل توجه در این میان، کمبود آب و صرفه اقتصادی فرآوری در شرایط بحرانی کنونی است.آنچه در حال حاضر باعث خام فروشی موادمعدنی می‌شود مشکلات فنی، اقتصادی، تحریم‌ها، مسائل زیست محیطی و در نهایت کمبود آب است. بدون شک تا زمانی که مدیریت صحیحی بر منابع آبی وجود نداشته باشد و زیرساخت‌ها فراهم نباشد، برداشت و صادرات مواد معدنی به صورت خام توجیه بیشتری پیدا می‌کند.
در سال‌های اخیر به دلیل رسمیت گرفتن ساختار نظام مهندسی معادن، خدمات از جمله بحث‌های ایمنی و نظارت بر معادن وضعیت بهتری نسبت به گذشته پیدا کرده است. در گذشته معادن ثبت می‌شد و افراد غیرمتخصص وارد این کار می‌شدند و این مساله خروجی و بازدهی معادن را تا حد زیادی کاهش می‌داد؛ اما در حال حاضر حضور افراد متخصص میتواند بهره‌وری در معادن را بالا ببرد.
خلاء تکنولوژی و عدم خلق مزیت در فرآوری مواد معدنی
بررسی‌ها نشان میدهد، به دلیل نبود تکنولوژی‌های روز دنیا و عدم ورود معدن‌داران به دنیا فناوری و تکنولوژی مزیت چندانی در حوزه فرآوری مواد معدنی ایجاد نشده است. استراتژی باید در راه ایجاد مزیت فرآوری باشد.
باید توجه داشت، صرفا به دلیل نداشتن مزیت نباید به سمت خام‌فروشی رفت. مشکل این است که شناخت درستی از بازارهای جهانی و نیازهای آن نداریم. محصولات معدنی برخلاف محصولات صنعتی در هر لحظه‌ای قابل صادر کردن است.
محصولات معدنی از حالت خام تا هر مرحله‌ای که روی آن کار شده باشد قابل صادر کردن است. تبدیل مواد معدنی به محصول، از واردات کالاهایی نظیر فولاد، آلومینیوم و… جلوگیری کرده و تقویت این رویه نیز از خروج ارز از کشور ممانعت به عمل می‌آورد و صنایع تبدیلی هم باعث ایجاد ارزش افزوده می‌شود و صنایع پایین‌دستی را فعال می‌سازد که آن‌هم اشتغال‌زایی فراوانی به دنبال دارد و از این طریق، از تکنولوژی‌های جدید برای استحصال مواد معدنی و تبدیل آن به محصولات فرآوری‌شده نیز به حد مطلوب استفاده می‌شود.
تا چند سال پیش در زمان بهره‌برداری از معادن، عناصری وجود داشت که باطله به حساب می‌آمد، اما امروز با کمک تکنولوژی‌های جدید، در بسیاری از معادن، همین عناصر باطله فرآوری شده و در صنایع مربوطه مورد استفاده قرار می‌گیرند. حال اینکه اگر ورود تکنولوژی و فناوری به بخش معدن کشور بیشتر شود، بدون شک آورده اقتصادی این بخش سهم قابل توجهی از اقتصاد کشور را به خود اختصاص خواهد داد.
اهمیت فرآوری مواد معدنی و بازیافت آن
فرآوری مواد معدنی، علم تبدیل سنگ‌های استخراج شده از معادن به ترکیبات با ارزش افزوده بالا و قابل فروش در بازار است و از نظر تاریخی یکی از فعالیت‌های صنعتی بوده است که به توسعه اقتصادی بشریت کمک کرده است. شکی نیست که فروش مواد خام، بدون فرآوری، سبب خروج ثروت از کشور خواهد شد، این در حالی است که با استفاده از روش‌های فرآوری، می‌توان ارزش افزوده بسیار مناسبی تولید کرده و از خام فروشی و اتلاف ثروت کشور جلوگیری کرد.
در گذشته، قبل از توسعه تکنولوژی، دانش فرآوری مواد معدنی توسعه کمی یافته و عموماً استحصال مواد با ارزش و فلزات با استفاده از ذوب صورت می‌گرفت، امروز با پیشرفت علم و تکنولوژی، شاهد توسعه سریع در روش‌های فرآوری مواد معدنی هستیم و در واقع فرآوری مواد معدنی، یکی از مهم‌ترین حلقه‌ها، در زنجیره ارزش فعالیت‌های معدنی است.
با استفاده از تکنولوژی و دانش روز دنیا، فرآیندهایی که برای استحصال ترکیبات و خالص کردن باطله‌ها و پسماندها نیاز است، مورد بررسی قرار می‌گیرد. با استفاده از این روش‌ها می‌توان بهترین نتیجه را با راندمان بسیار بالا دریافت کرد.
در بخش بازیافت نیز، بازیافت پسماندها، باطله‌ها و انواع مواد سمی و خطرناک، با استفاده از روش‌های علمی، قابلیت تبدیل به مواد با ارزش را خواهند داشت که از جمله زمینه‌های نوینی است که در این فرآیند مدنظر قرار می‌گیرد.
فرآوری مواد معدنی با اتصال شرکت‌های معدنی توانمند به هم
یکی از راهکارهایی که میتواند زمینه ورود فناوری‌های نوین را به معادن کشور فراهم کند متصل شدن شرکت‌های داخلی این حوزه با شرکت‌های توانمند خارجی که از توانمندی بالایی برخوردار هستند،است. چراکه با ورود آن‌ها به معادن و صنایع معدنی کشور و همکاری با فعالان داخلی زمینه برای انتقال فناوری و تجهیزات روز فراهم خواهد شد. در واقع با ورود این تجهیزات زمینه برای کاهش هزینه‌های جانبی فراهم کرده و باعث کاهش قیمت تمام شده محصول تولیدی، همچنین بالا بردن راندمان تولید را به دنبال خواهد داشت.
با توجه به اینکه در بسیاری از کانی‌های فلزی مواد معدنی باارزشی به عنوان یک محصول جانبی وجود دارد می‌توان با استفاده از این فناوری‌ها میزان ارزش اقتصادی حاصل از تولید را افزایش داد.
مزیت‌های تکنولوژی‌های روز دنیا برای فرآوری مواد معدنی
با ورود فناوری‌های نوین دربخش‌های مختلف از خردایش مواد معدنی گرفته تا فرآوری، میتواند صرفه اقتصادی را به دنبال داشته باشد. چرا که استفاده از دستگاه‌ها و تجهیزات مستهلک باعث افزایش میزان انرژی مصرفی شده و همین امر زمینه را برای افزایش قیمت تمام شده محصول به وجود آورده است.
یکی از موارد مهمی که در معادن و صنایع معدنی از اهمیت بالایی برخوردار بوده است و لازم است تا مورد توجه قرار گیرد بحث فرآوری مواد معدنی است. انجام عملیات‌های مختلف روی کانی‌ها همچون خردایش نیازمند انرژی فراوانی بوده و می‌توان با به‌کارگیری فناوری‌های جدید بین ۱۰ تا ۲۰ درصد میزان مصرف انرژی را کاهش داد و به این ترتیب با کاهش هزینه‌های تولید زمینه را برای بازگشت رونق به بسیاری از پروژه‌هایی که هم‌اکنون به دلیل بالا بودن هزینه‌های انرژی سود ندارند را فراهم خواهد کرد؛ چراکه با کاهش هزینه‌های جانبی قیمت تمام شده محصول نیز کاهش پیدا خواهد کرد.
با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین در بخش معدن اعم از اکتشاف، استخراج و فرآوری، ضمن توسعه فعالیت معادن کنونی و نیز فعالیت دوباره معادن متروکه و غیرفعال و نیز اکتشاف و بهره‌برداری از معادن جدید که عمدتاً در مناطق دورافتاده کشور قرار دارند، ظرفیت‌های اشتغال زیادی ایجاد خواهد شد.
بدیهی است با افزایش اشتغال، بسیاری از معضلات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ناشی از بیکاری نیز کاهش خواهد یافت. با توسعه فناورانه فعالیت‌های اکتشافی و افزایش کارایی تولید معادن و صنایع معدنی، می‌توان مواد اولیه مورد نیاز بسیاری از صنایع کشور را که امروزه به‌صورت واردات تأمین می‌شود، به‌صورت پایدار و مطمئن تأمین کرد.
