ارزآوری معادن؛ ابزار مقابله با مشکلات تحریم‌ها
ارزآوری معادن؛ ابزار مقابله با مشکلات تحریم‌ها

کانی مگ، محمد قهرمانی کوشان-ارزآوری معادن موضوعی است که در حال حاضر با توجه به اینکه اتکای بودجه به درآمدهای نفتی کاهش یافته، دولت توجه خود را به بخش معدن و صنایع معدنی معطوف کرده است. توجه به معادن با اعمال تحریم‌های بین‌المللی و مشکلاتی که در حوزه فروش نفت و درآمدهای حاصل از آن […]

کانی مگ، محمد قهرمانی کوشان-ارزآوری معادن موضوعی است که در حال حاضر با توجه به اینکه اتکای بودجه به درآمدهای نفتی کاهش یافته، دولت توجه خود را به بخش معدن و صنایع معدنی معطوف کرده است. توجه به معادن با اعمال تحریم‌های بین‌المللی و مشکلاتی که در حوزه فروش نفت و درآمدهای حاصل از آن پیش آمده است.

بسیاری از کارشناسان معتقدند که درآمدهای حاصل از صادرات مواد معدنی می‌تواند جایگزین مناسبی برای درآمدهای ارزی نفتی کشور باشد. ارزآوری معادن می‌تواند جایگزین مناسبی برای درآمدهای حاصل از فروش نفت شود.

همزمان با فعالیت دولت سیزدهم، فعالان معدنی انتظار داشتند که نمایان شدن هرچه بیشتر قابلیت‌های این بخش به ارتقای جایگاه آن میان سیاستگذاران منجر شود. عدم توجه کافی به بخش معدن یکی از گلایه‌های اصلی فعالان این حوزه است و انتظار می‌رود دولت رویکرد متفاوتی در این باره اتخاذ کند.

ظرف سال‌های اخیر، بخش معدن و صنایع معدنی با چالش‌های جدی در زمینه قیمت‌گذاری دستوری، ممنوعیت‌های صادراتی، صدور دستورالعمل‌های متعدد و متناقض و… روبه رو بوده که باعث تضعیف توسعه بخش معدن شده است.

رشد نامناسب محصولات معدنی در کشور

بخش معدن کشور، پتانسیل اشتغالزایی به مراتب بیشتری نسبت به نفت دارد و ایران یکی از ۱۰ کشور دارنده ذخایر معدنی در دنیا است؛ اما از آنجا که سرمایه‌گذاری کامل در این بخش انجام نشده است؛ بخش معدن متناسب با ظرفیت خود رشد نکرده است.

کشورمان از ذخایر معدنی بالایی برخوردار است و در بخش فرآوری محصولات معدنی با مشکلات عدیده ای روبرو است که عمده ترین مشکل در بخش فرآوری محصولات معدنی، مربوط به عدم تکنولوژی و ماشین‌آلات روز دنیا در کشور است. البته، صدور دستورالعمل‌ها و قوانین دست و پاگیر در بخش معدن، فعالیت معدنکاران و همچنین فرآوری محصولات معدنی را با مشکلات بسیاری روبرو کرده است.

در حال حاضر، به دلیل تحریم‌ها و قوانین مربوط به ممنوعیت واردات ماشین‌آلات به کشور، بخش معدن کشور، تجهیزات لازم و بروز در زمینه استخراج و فرآوری محصولات معدنی را در اختیار ندارد و نیاز است که مسوولان دولتی در خصوص واردات ماشین‌آلات معدنی به کشور تجدید نظر کنند تا بخش معدن و فرآوری محصولات معدنی بتواند با به کارگیری ماشین‌آلات مدرن به رشد و توسعه برسد.

برنامه‌ریزی برای ایجاد ارزش افزوده در معادن

معدنکاری فعالیتی پر ریسک، علمی و پرمخاطره است و درصد کمی از افرادی که به این حوزه ورود می‌کنند، موفق می‌شوند. ارزآوری و صادرات در سایر بخش‌ها با تشویق همراه است؛ اما در بخش معدن به خام‌فروشی تعبیر می‌شود.

یکی از مهمترین ایرادها در بخش معدن، فرسودگی ناوگان خودروهای لجستیکی و استخراج است. باید به بضاعت معادن با دید عرضه‌محور نگریسته شود یعنی معادن چه چیزی برای عرضه دارند و هیچ ترسی از صادرات محصولات معدنی نداشت. در کنار آن باید برای تولید محصولات با ارزش‌افزوده بیشتر برنامه‌ریزی کرد.

مواد معدنی نقش مهمی در آینده دنیا دارند، بنابراین اگر کشور به دنبال عقب نماندن از توسعه اقتصادی است، باید فعالیت های اکتشافی و استخراجی تقویت شود. به این ترتیب می‌توان گفت، انتظار بخش معدن از تصمیم‌گیران دولتی این است که پهنه‌ها و حتی اندیس‌های معدنی کشور را در حبس نگه داشته‌اند تا پس از رایزنی‌ها اجازه اکتشافات سراسری در کشور داده شود.تا زمانی که معادن توسعه پیدا نکنند، نمی‌توان به ارزآوری معادن امید داشت.

انتظار می‌رود که تسهیلگری در زمینه فعالیت استخراج در اندیس‌های معدنی انجام شود، به گونه‌ای که اجازه استخراج در تمامی پهنه‌های معدنی داده شود. تسهیل در بخش اکتشاف و استخراج باعث می‌شود که میزان درآمد بخش معدن و صنایع معدنی به چندین برابر درآمدهای نفتی کشور برسد.

بخش معدن و صنایع معدنی پیشران اقتصاد است

معدن یکی از بخش‌های اقتصادی کشور ماست که طی سالیان متمادی گذشته چندان مورد توجه دولت‌ها نبوده و بر همین اساس، چندان توسعه پیدا نکرده است. بسیاری از کارشناسان حوزه اقتصاد و معدن معتقدند که این بخش به‌تنهایی می‌تواند جور همه بخش‌های دیگر درآمدزای کشور حتی نفت را بکشد و اگر دولت زودتر از این به فکر معدن می‌افتاد، شاید امروز ما مشکلی به‌نام کاهش درآمدهای نفتی نداشتیم.

بخش معدن و صنایع معدنی پیشران اقتصاد است و با متحول‌شدن این بخش، سایر بخش‌های صنعتی و اقتصادی کشور نیز فعال خواهد شد. نکته قابل توجه تأثیر معدن بر صنعت است، با وجود این، کشوری که حدود ۶۸ نوع ماده معدنی، ۳۷ بیلیون تن ذخایر کشف‌شده و ۵۷ بیلیون تن ذخایر بالقوه میان ۱۵ قدرت معدنی جهان را دارد، اما فرآورده‌های معدنی تنها ۰.۶ درصد از تولید ناخالص داخلی آن را تشکیل می‌دهند، این آمار مبین آن است که این ظرفیت کم‌نظیر اقتصادی برای توسعه کشور به کار گرفته نشده است.

دولت نمی‌تواند یک نسخه واحد برای تمام محصولات معدنی وضع کند. معدنکار می‌داند هر چقدر ارزش افزوده ایجاد کند به‌نفع کشور خواهد بود، اما باید بررسی کرد تا کجا در این مسیر حرکت کنیم. برخی از مواد معدنی مثل سنگ آهن حتماً باید اقدامات لازم برای افزایش ارزش افزوده آن انجام شود اما در سنگ‌های تزیینی میزان ذخیره این ماده معدنی در آینده این بخش به‌همراه کالای جانشین بسیار مهم است. ارزآوری معادن تنها به دست معدنکاران ممکن نمی‌شود.

در آینده فولاد جایگزینی ندارد؛ اما در سنگ‌های تزیینی وضعیت فرق می‌کند کالاهای جایگزین در آینده تعریف شده است بر همین اساس معدنکار می‌تواند بخشی از تولید خود را خام و بخشی را فراوری کند.

محیط‌زیست معادن؛ موانع و چالش‌ها

فعالین محیط زیست برمی‌گردد، امروزه در برخی نقاط معدن خیز شاهد نگرانی‌ها و نارضایتی های عمومی هستیم، مردم از مشکلات و آسیب های بهره برداری معادن در حواشی روستاها و محل سکونت خود بدون هیچگونه بهره مندی و مشارکتی در توسعه منطقه خود گله‌مند هستند.

با توجه به سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ و تولید ۷۰۰میلیون تن ماده معدنی، توجه ویژه به بخش معدن و صنایع معدنی به‌عنوان یک صنعت خودکفا (معدن به جای نفت) می‌تواند نقش موثری در رشد اقتصادی کشور داشته باشد. اهمیت بخش معدن و صنایع معدنی و نقش درآمدهای حاصل از آن برای پوشش بیش از ۶۰درصد از درآمدهای نفتی کشور خواهد بود. ایران یک درصد از ذخایر معدنی خود را بهره‌برداری می‌کند، در حالی که استاندارد جهانی حدود ۵ درصد است.

در صورتی که ایران با استاندارد جهانی از ذخایر معدنی خود بهره‌برداری کند، چند برابر درآمدهای نفتی حاصل می‌شود. در بحث مقایسه ایران با سایر کشورها، باید اصل تطابق بین هزینه و درآمد (قدرت خرید) و دسترسی به زیرساخت‌ها را مدنظر قرار داد.

احیای معادن متروکه برای درآمدزایی

بسیاری از کارشناسان بهره‌مندی از معادن متروکه را در راستای محرومیت‌زدایی مناطق مجاور آن معدن می‌دانند.از منظری دیگر چنین رویکردی می‌تواند اقتصاد روستا یا هر منطقه‌ای که در آن معدن وجود دارد، فعال کند و از طرفی متروکه‌ها بستر علم و آموزش شود. این در حالی است که بسیاری از کارشناسان معتقدند با تغییر معدن متروکه به جاذبه گردشگری سرمایه‌گذاری‌های قبلی که در گذشته برای فعالیت‌های معدنی در آن معدن صورت می‌گرفت، دوباره احیا می‌شوند و به‌کار گرفته می‌شود.

نگاه‌های کارشناسی به این قضیه حاکی از این است که بسیاری از معادن نیمه‌تعطیل یا تعطیل هستند که پتانسیل تبدیل شدن به جاذبه گردشگری را دارند اما این روزها همین معادن بلااستفاده افتاده‌اند و تبدیل به متروکه شده‌اند. در شرایطی که می‌توان با ورود گردشگران به آنها چرخه اقتصادی را به آن منطقه برگرداند.