کانی مگ، جعفر گودرزی- سرنوشت کشورهای توسعه یافته و صنعتی جهان نشان میدهد، هیچ کشوری از روز اول توسعه‌یافته متولد نشد؛ بلکه مجموعه ریسک‌ها و خواستن‌ها بود که کشورها را فارغ از هر دارایی‌ها و منابع طبیعی خدادادی و … به یک کشور توسعه‌یافته تبدیل کرد. خطر کردن و پذیرفتن آنچه کمی غیرقابل تصور می‌رسد […]
کانی مگ، جعفر گودرزی- سرنوشت کشورهای توسعه یافته و صنعتی جهان نشان میدهد، هیچ کشوری از روز اول توسعه‌یافته متولد نشد؛ بلکه مجموعه ریسک‌ها و خواستن‌ها بود که کشورها را فارغ از هر دارایی‌ها و منابع طبیعی خدادادی و … به یک کشور توسعه‌یافته تبدیل کرد. خطر کردن و پذیرفتن آنچه کمی غیرقابل تصور می‌رسد گاهی با لذت‌ها و موفقیت‌های بسیاری به همراه است؛ مانند استارت آپ‌هایی که در تمام جهان شکل گرفتند و ایده‌های کوچک را به بنگاه‌های بزرگ اقتصادی تبدیل کردند. شکل‌گیری استارت‌آپ‌ها در سالهای اخیر، فرصت‌های شغلی جدیدی را در اقتصاد کشور ایجاد کرد؛ اما آنچه یک ایده را تبدیل به موفقیت بزرگ می‌کند همان سرمایه‌گذاری و حمایت مالی است. با رشد استارت‌آپ‌ها در کشور و ورود آنها به عرصه اقتصاد ایران شرایط برای سرمایه‌گذاری در این حوزه فراهم شده است. شاید میزان سرمایه‌گذاری برای ایده‌ها آن‌چنان‌که باید دل‌چسب نباشد؛ اما شکل‌گیری صندوق‌های جسورانه در فرابورس شاید چراغی باشد در این راه تاریک و پر خطر. اساس سرمایه‌گذاری جسورانه در جهان و همچنین در کشور ما، مربوط به گذشته‌های بسیار دور می‌شود. از این روی، سرمایه‌گذاری جسورانه همیشه در جهان انجام شده است. در بسیاری از مواقع قراردادی نیز امضا نمی‌شد و تنها برحسب اعتماد بود. ماهیت صندوق‌های جسورانه بدین شکل است که این صندوق‌ها،صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر با ماهیت سهامی خاص هستند. این صندوق‌ها در شکل‌گیری و رشد خود مراحل متعددی تا عرضه در بازار رقابتی سرمایه را سپری می‌کنند. به مراحل رشد بنگاه‌های دانش‌بنیان از ایده تا عرضه عمومی و شکل‌گیری و گسترش صندوق‌های جسورانه بردارد.
سعید اسلامی بیدگلی دبیرکل کانون نهادهای سرمایه‌گذاری ایران، در گفتگو با کانی مگ، از مزیت‌های وجود این صندوق‌ها و نقش آنها در تامین مالی کشور می‌گوید. در ادامه مشروح صحبت‌های وی را بخوانید.
این صندوق‌ها چه ارمغانی برای اقتصاد کشور دارند؟
Angel Investing همان سرمایه‌گذاری توانگر است که به کمک کارآفرین می‌آید. در این روش تنها حمایت مالی مد نظر نیست بلکه سرمایه‌گذار توانگر کمک می‌کند تا ایده به مرز پختگی برسد و مانند یک مربی کارآفرینی عمل کند. در بیشتر کشورهای جهان، این گونه نیست که تمام سرمایه مورد نیاز یک شرکت برای چندین سال را تأمین کنند. در این فرصت صاحبان ایده فرصت این را دارند که ایده را پرورش داده و به بلوغ برسانند؛ اما صندوق‌های جسورانه در بخش‌هایی تفاوت دارند.
چه بخشی؟
در سرمایه‌گذاری توانگر میزان سرمایه‌ای که برای حمایت از ایده ارائه می‌شود از دارایی‌های شخصی حامی مالی است؛ اما در صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه «Venture Capital» یک نفر به تنهایی حامی مالی نیست بلکه مجموعه‌ای از افراد هستند که حامی مالی می‌شوند. بدین صورت که در صندوق جسورانه معمولاً پول افراد دیگر در یک صندوق سرمایه‌گذاری می‌کنند و از لحاظ ساختاری تفاوت بسیار زیادی با سرمایه‌گذاران توانگر که حتی به‌صورت گروهی نیز ممکن است سرمایه‌گذاری کنند، دارند.
صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه برای اولین بار در کشور آمریکا راه‌اندازی شد. این یک نوع توافق‌نامه میان سرمایه‌گذاران است که میزان،نحوه و نوع مشارکت، اختیار مدیر و مالک در سرمایه‌گذاری، نحوه تقسیم سود، چگونگی خروج از سرمایه‌گذاری حتماً در آن قید می‌شود. این قراردادها از نظر ساختار حقوقی باید به‌اندازه‌ای قوی باشد که طرفین قرارداد بتوانند از آن در دادگاه دفاع کنند.
در کشور ما تا چه میزان این الگوها رعایت می‌شود؟
نسبتاً این قراردادها با ساختارهای استاندارد حقوقی مطابق است؛ اما این ساختار در کشورمان عمر چندانی ندارد و نیاز به بررسی‌های بیشتر و زمان بیشتری دارد.
شاید در حجره‌های قدیمی بازاریان با قراردادهایی که بر اساس اعتماد شکل می‌گرفت، بزرگان از ایده‌ای و یا راه‌اندازی کسب‌وکاری حمایت می‌کردند؛ اما در طول تاریخ اقتصاد کشور کمتر نهادی وجود داشت که به صورت جدی از ایده‌های پر ریسک و نیاز به اعتماد بالا حمایت کند. برای اولین بار در تاریخ اقتصاد کشور همزمان با تصویب قانون ابزارهای نوین مالی و صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سال ۸۸ایده‌ها از حامیان مالی برای پرورش رشد اقتصادی برخوردار شدند. البته بازهم این مسیر برای رسیدن به نقش واقعی حامیان مالی در چالش بودند؛ و بازهم با تصویب این قانون مشکلات تأمین سرمایه برای صندوق‌های جسورانه وجود داشت.
تا پیش از این قانون، تنها ساختارهای سرمایه‌گذاری سهامی در قانون تجارت وجود داشت و استفاده از این ساختارها مشکلات متعددی را برای سرمایه‌گذاری جسورانه به وجود می‌آورد. عدم جدایی مدیر از مالک یکی از عمده‌ترین مشکلات در این زمینه بود که سبب می‌شد مالکین بتواند در فعالیت مدیر دخالت بکنند. ماهیت شکل‌گیری صندوق‌های جسورانه بدین صورت است که از یک دارایی فکری و یا همان ایده خلاقانه که استارت‌آپ‌ها نمود عینی آن هستند،با حمایت مالی از سوی صندوق‌های جسورانه مسیر ورود به بازار سرمایه را در پیش می‌گیرند.
حمایت مالی از ایده‌ها تا چه میزان میتواند به تحول ایده پردازی و اثرگذاری بر اقتصاد کشور نقش داشته باشد؟ به نظر شما مهم‌ترین فرصت‌هایی که صندوق‌های جسورانه به وجود می‌آورند، چیست؟
وقتی با نسل چهارم اقتصاد می‌توان جهانی متحول را بسازد. بدون شک ایده‌ها نو هستند که می‌توانند فرصت‌های بزرگ اقتصادی را برای کشور به وجود بیاورند. همین‌طور که سیاست‌های دولت و بیانات مقام معظم رهبری بارها اشاره شده برای تحقق اهداف رشد اقتصادی در برنامه‌های توسعه‌ای،یکی از راهکارهای اصلی توسعه اقتصاد دانش‌بنیان بیان شده است. طبیعتاً بستر اقتصاد دانش‌بنیان،ظهور ایده‌ها و بعد تجاری‌سازی ایده‌ها خواهد بود. عاملی که در سالهای گذشته به عنوان نقطه ضعف شاهد آن بودیم و این نقطه ضعف باعث شد که ایده‌ها و اختراعات ما از حمایت‌های لازم برخوردار نباشند و توسعه پیدا نکنند. خلأ وجود نهادهای توسعه دهنده این ایده‌ها بود.
پارک‌های علم و فناوری در پرورش و توسعه این ایده‌ها چه نقشی داشتند؟
از قدمت فعالیت برخی پارک‌های علم و فناوری سالهای زیادی می‌گذرد و ایده‌های بسیار زیادی در این پارک‌ها متولد شدند و در مراحل رشد توسعه یافتند. بعد از آن ایده‌ها به سمت مراکز رشد و شرکت‌های شتاب‌دهنده حرکت کردند.
متأسفانه ظرفیتی نبود که از این حجم ایده‌های متولد شده حمایت کند. به هر حال مراکز رشد و شرکت‌های شتاب‌دهنده‌ای را داشتیم که ایده‌هایی که شانس بیشتری پیدا می‌کردند این قدرت را داشتند که در مراکز رشد حمایت مالی شوند. ولی طبیعتاً ظرفیت این‌ها محدود بود. مهم‌ترین بخش چرخه سرمایه‌گذاری در مسیر رشد، سرمایه‌گذاری در بخش مخاطره پذیر است.
این موضوع نیاز به ابزارهای لازم دارد. متأسفانه تمام ایده‌های ما به دلیل نبود ساختار منسجمی برای سرمایه‌گذاری در این مرحله وجود نداشت و ایده‌ها خفه می‌شدند و این اقدامی است در بسیاری دیگر از کشورهای دینا برای تکمیل این چرخه و فرآیند از این ابزارها استفاده می‌شود. آنچه در دنیا اتفاق می‌افتد ایده‌ها وارد پارک‌های علم و فناوری می‌شوند. عموماً این ایده‌ها در دانشگاه‌ها شکل گرفته‌اند و بعد از آن به سمت مراکز رشد می‌روند از طریق venture capital fund مورد حمایت مالی قرار می‌گیرند و توسعه پیدا می‌کنند و پس از آن یا وارد بورس می‌شوند و یا به اصطلاح به یک نکنوکر فروخته می‌شوند. ما مراکز رشد را داشتیم. ایده‌های بسیاری هم هر روز در دانشگاه‌ها متولد می‌شد؛ اما آن مراکزی که venture capital fund از آن یاد می‌شود به صورت جدی و با ساختار صحیح نداشتیم.
به همین دلیل بسیاری از ایده‌ها از بین می‌رفتند و یا برای جذب سرمایه‌گذار،ایده پردازان داخلی از venture capital fund خارجی استفاده می‌کردند. به همین دلیل هم بسیاری از ایده‌های ما در کشورهای دیگر به عنوان یک ایده موفق مورد سرمایه‌گذاری قرار گرفته و به نتیجه می‌رسید؛ که می‌توانست این ایده‌ها در کشورمان توسعه پیدا کند؛ بنابراین برای ایجاد این حلقه مفقوده، سازمان بورس به همراه برخی از صاحب‌نظران اقدام به نگارش مقررات تشکیل صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه کرد. این صندوق‌ها می‌توانند عمومی و خصوصی باشند. مقررات موجود صندوق‌هایی با ساختار عمومی است. نمونه این صندوق‌ها در بازار AIM لندن به تعداد بسیار زیادی تأسیس شده و منجر به حمایت از بسیاری از ایده‌های نو در سطح جهانی شده است. با الگو برداری از آنچه در دنیا اتفاق افتاده است. سازمان بورس با همکاری کارشناسان نسبت به تدوین مقررات و اعطای موافقت اصولی برای تشکیل اولین نوع از این صندوق‌ها اقدام کرده است.
طبیعتاً این صندوق‌ها می‌توانند این فرآیند و یا حلقه مفقوده را تکمیل کنند و بدیهی است که در مرحله بعد از سرمایه‌گذاری مخاطره پذیر اگر موفقیتی برای آن ایده‌ها باشد. ما می‌توانیم شاهد حضور شرکت‌هایی که در آن ایده‌های ذکر شده وجود دارد، در بازار سرمایه باشیم و یا اینکه شاهد چند برابر قیمت، معامله شدن قیمت‌ها توسط سرمایه‌گذاران نهادی کشور باشیم.
چقدر در تحول بازار سرمایه تأثیرگذار است؟
هم اکنون اگر فروش برخی از شرکت‌هایی که در همین فرآیند در بازارهای مالی دنیا توسعه پیدا کرده‌اند را ملاحظه کنید. برخی از این شرکت‌ها هستند که فروشی چند برابر درآمدهای نفتی کشورمان را دارند. ما تکیه بر نعمت‌های خدادادی کرده‌ایم و بیشتر منابع درآمدی کشور حاصل از فروش نفت است. مبنای پایه آن بر اساس تکنولوژی استوار است غفلت کردیم. اگر این فرآیند درست انجام شود به طور قطع چند مزیت به وجود می‌آید. قطعاً به شتاب‌ده‌ی نرخ رشد اقتصاد کشور کمک شایانی خواهد کرد. در حفظ منابع خدادادی و امکان استفاده بلند مدت تر از آنها هم مؤثر است.
با توجه به اینکه افراد کشور ما از متوسط ضریب هوشی بالاتری در دنیا قرار دارند. این امکان وجود دارد که برای کشور مزیت رقابتی ایجاد شود و طبیعتاً مورد چهارم که مورد بسیار مهمی است که از خروج افراد خلایق و صاحب ایده و کارآفرین جلوگیری می‌کند و کارآفرینی قابل توجهی در کشور ایجاد می‌شود. در برخی از شرکت‌هایی که در سالهای گذشته بر مبنای فن‌آوری تأسیس شده‌اند بیش ۵۰هزار نفر به صورت مستقیم و غیرمستقیم کار می‌کنند. در صورتی که ما در کشورمان تمرکز را برای ایجاد اشتغال روی توسعه کارخانه‌ها نهاده‌ایم که این موضوع بسیار سرمایه‌بر است و نیاز جدی به منابع طبیعی فراوان دارد. لذا تشکیل و توسعه این نهاد و سرمایه‌گذاری در ایده‌ها میتواند منافعی را ذکر شد در پی داشته باشد.
صندوق‌های جسورانه برای حمایت از ایده‌ها چه اولویت‌هایی را باید در نظر داشته باشند؟
این صندوق‌ها توسط بخش خصوصی اداره می‌شوند. دلیل اینکه احتمال می‌رود صندوق‌های جسورانه از موفقیت بالاتری برخوردار باشند این است که تفکر بخش خصوصی در آن حاکم است. شاید یکی از دلایلی که این چرخه ابتر باقی مانده است این بود که معمولاً این فرآیند توسط دانشگاه‌ها و نهادهای دولتی اداره می‌شدند و طبیعتاً در آن نهادها فرصت تصمیم‌گیری با کندی قابل توجهی نسبت به بخش خصوصی مواجه است. صندوق‌ها ساختار تصمیم‌گیری خواهند داشت که این ساختار نظیر یک شرکت خواهد بود. سرمایه این صندوق‌ها توسط بخش خصوصی تأمین می‌شود و این صندوق‌ها طبیعتاً دارای یک هیئت‌مدیره و کمیته سرمایه‌گذاری خواهند بود و افراد صاحب ایده با مراجعه به این صندوق‌ها ایده خود را معرفی خواهند کرد و در صورتی که مدیران آن صندوق تشخیص بدهند که ایده، ایده‌ای است که شانس بالای موفقیت را دارد در آن ایده سرمایه‌گذاری می‌کنند.
المان‌هایی برای سنجش موفقیت ایده وجود دارد. فرض بر این است که صندوق‌های جسورانه توسط افراد حرفه‌ای مدیریت می‌شود و در کمیته سرمایه‌گذاری افرادی حضور دارند که خودشان تجربه موفق تجاری سازه ایده را داشتند. این افراد که وارد این حوزه می‌شوند با افراد حرفه‌ای مواجه می‌شوند که قبلاً تجربه داشتند پس به درستی ایده‌ها بررسی می‌شود و سرعت سرمایه‌گذاری بالاتر می‌رود؛ اما باید توجه داشت که مهم‌ترین دست آورد شکوفایی ایده‌ها در کشور بالا رفتن میزان اشتغال است.
