کانی مگ، از مزیت های همراه شدن با انقلاب صنعتی چهارم، پیشرفت در حفاری و دسترسی به اکتشافات عمیق‌تر ذخایر معدنی است. ظرفیت بالای ذخایر معدنی کشورمان و رو به اتمام بودن اندوخته‌های کنونی، امروزه بر کسی پنهان نیست. شهناز نوائی، عضو هیئت مدیره شرکت فنی و مهندسی درکاوش و دبیراتحادیه حفاران غیرنفتی معتقد است«دانش آموختگان حرفه حفاری، باید به مناطق بیابانی و صعب‌العبور خارج از مناطق مسکونی و آبادی‌ها، منتقل شوند. ناگفته پیداست شرایط کار در چنین موقعیتی طاقت فرسا است؛ لذا برای ترغیب جوانان به کار در این بخش ها، ابتدا باید شرایط مساعدتری را ایجاد کرد.» در ادامه مشروح صحبت‌های وی را می‌خوانید.
گفته میشود با افزایش حفاری‌های عمیق می‌توان به ذخایر معدنی بیشتری دسترسی پیدا کرد، این مهم را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
در سالیان گذشته در کشور حداکثر ۲۰۰ هزار تا ۳۰۰ هزار متر حفاری و در عمق‌های حداکثر ۶۰۰ متر داشته‌ایم. در حالی که در کشوهایی مانند کانادا و استرالیا در سال ۲ میلیون متر حفاری انجام می‌داده‌اند. اخیراً در پنج سال گذشته، ذخایر مواد معدنی فلزی مانند مس، فولاد در مراکزی مانند ذوب آهن، کارخانه‌های فولاد و در نهایت صنایع معدنی بزرگ که رو به اتمام بود و از همین سو متولیان معدن به این فکر افتادند که به اکتشاف در اعماق بیشتر بپردازند.
از مراکزی که تاکنون دست به مطالعات وسیع‌تری برای یافتن مناطقی که پتانسیل ماده معدنی دارند زده‌اند، می‌توان به شرکت مس، تهیه و تولید، سازمان توسعه و نوسازی معادن، صنایع معدنی ایران و شرکت‌های بزرگ معدنی مثل چادرملو و گل گهر و … اشاره کرد.
مناقصه‌های پروژههای حفاری بین ۵ هزار تا ۱۰ هزار و گاهاً ۲۰ هزار متر در سال وجود دارند. شرکت‌های پیمانکار حفاری با شرکت و برنده شدن در این مناقصه‌ها به فعالیت حفاری می‌پردازند. خوشبختانه برای صنایع مس، آهن و در معادنی مانند چادرملو و گل‌گهر به ذخایر خوبی در اعماق رسیده‌اند و در حال حاظر نیز در حال انجام است.
این امر باعث شده است میزان حفاری در کشورمان به ۵۰۰ هزار متر در سال برسد و نیاز به وارد کردن دستگاه‌های حفاری با عمق بیشتر افزایش یابد. تابه حال توسط شرکت‌های بزرگ معدنی یکصد دستگاه حفاری وارد شده است. واردات این دستگاه‌ها نیاز به نیروی انسانی و اپراتور حفار در کشور را بیشتر از قبل کرده است.
البته ناگفته نماند که در کشورمان نیز ساخت دستگاه‌های حفاری مدتهاست شروع شده است. این دستگاه‌ها نه تنها از لحاظ کیفیت با نمونه‌های خارجی برابرند، بلکه با جلوگیری از خروج ارز از کشورمان، در این راه ارزش آفرین شده‌اند.
چه خدماتی را در بخش معدن و صنایع معدنی ارائه می‌دهید؟
شرکت فنی مهندسی درکاوش از سال ۱۳۸۴ با هدف کمک به توسعه پایدار بخش معدن، صنایع معدنی، صنایع وابسته و ایجاد ظرفیت‌های جدید همراه با بازدهی اقتصادی راه اندازی شد. این شرکت در زمینه اجرای پروژههای اکتشافی یا بهره‌برداری بهینه فرآوری مواد معدنی و خدمات فنی و مهندسی مطابق با استانداردهای بینالمللی فعالیت خود را آغاز کرد و بنده هم در همان سال به عنوان اعضای هیئت مدیره، سهامدار و مشغول به فعالیت هستم.
اتحادیه حفاران غیر نفتی، که از سال ۱۳۸۹ تشکیل شده است و در زمینه حفاری عمومی کشور با هدف دستیابی به ذخایر معدنی بیشتر تلاش خودش را آغاز کرده است و بنده از ابتدای تشکیل آن به عنوان دبیر اتحادیه حضور داشته‌ام. این اتحادیه در زمینه آموزش حفار اپراتور به صورت تخصصی قادر به همکاری با شرکت‌های عضو اتحادیه است.
به عنوان یک شرکت مهندسی بفرمایید عمده مشکلات و چالش‌های استخراج مواد معدنی معدنی کشور چییست؟
۹۰% معادن کشور با مشکلات محلی مواجه هستند. هزینه بالای حمل و نقل برای جابه جایی محصولات معدنی، کمبود زیرساخت‌ها، برق، مشکلات آبرسانی به مناطق معدنی، قیمت تمام شده محصولات معدنی در بازار که ریسک راه‌اندازی معادن را بالا می‌برد. تهیه سوخت و گازوئیل یکی از معضلات امروزه جامعه معدنی است زیرا برای ماشین‌آلات معدنی این سوخت به سختی تهیه میشود و قیمت بالایی دارد.
در بخش اکتشاف معادن با چه مشکلاتی رو به رو هستیم؟
برای دسترسی به ماده معدنی نیاز به احداث جاده است که این امر با دریافت مجوز از منابع طبیعی، محیط زیست و اهالی محل به سختی مقدور است. مهمترین مرحله فرآیند اکتشاف، دریافت پروانه اکتشاف از منابع طبیعی یا محیط زیست است، که دریافت پاسخ استهلام از آنها حدود یک سال زمان می‌برد.
با اینکه کشورمان هرساله، فارغ‌التحصیلان بسیاری را در بهترین نیروهای تخصصی پرورش میدهد، چرا هنوز در بخش حفاری کشور ضعیف هستیم؟
در کشورمان هرساله فارغ‌التحصیلان بسیاری در رشته‌های معدن و زمین شناسی داریم. از آنجائی که پایه ابتدایی فعالیت‌های معدنی اکتشاف و پایه اکتشاف حفاری است، دانش آموختگان این حرفه جهت اجرای عملات حفاری باید به مناطق بیابانی و صعب‌العبور خارج از مناطق مسکونی و آبادی‌ها منتقل شوند.
ناگفته پیداست شرایط کار در چنین موقعیتی طاقت فرسا است. داوطلبین اندکی برای فعالیت در این نواحی وجود دارند. البته شرکت‌های پیمانکار حفاری تا حد امکان خدمات رفاهی و آسایشی را برای این افراد مهیا می‌کنند، لذا برای ترغیب جوانان به کار در این بخش‌ها، ابتدا باید شرایط مساعدتری را ایجاد کرد.
به نظر شما صنعت معدن کشورمان با چه مشکلات جدی مواجه است؟
یکی از دست و پاگیرترین موانع فعالیت در حوزه معدن، تغییرات مدیریتی در صدور دستورالعمل‌ها و بخشنامه‌های خلق‌الساعه، بدون توجه به شرایط سخت کار در معدن است.
مشکلات محلی، اهالی روستاییان و منابع طبیعی، کمبود زیرساخت‌ها، مشکلات حمل و نقل، گرانی لاستیک، جاده‌های ناهموار دسترسی به معدن، تهیه سوخت و آبرسانی به منطقه معدنی از دیگر مشکلات بهره‌برداران معدنی است.
ضمناً قیمت تمام شده ماده معدنی باید کاهش یابد. اعلام حقوق دولتی از مواردی است که از سوی مسئولین دولتی مرتباً در حال افزایش است؛ این در حالی است که در هزینه‌های تولید، افزایش قیمت لحاظ نمی‌شود.
مهمترین تکنولوژی‌هایی که در حوزه اکتشاف در جهان استفاده میشود، چیست و چقدر کشورمان به این فناوری‌ها نیاز دارد؟
مطالعات ماهوارهای در تشخیص برخی کانه‌ها، زونهای آلتراسون، ساختمان‌های زمین شناسی و تکتونیکی، برای استفاده از توپوگرافی که با استفاده از آنها تشخیص تقریبی نوع سنگ، امکان پذیر است. ماهواره‌های Landsat و Aster از ماهواره‌های شناخته شده در این فرآیند هستند که دارای سنسورهای جذب امواج EM هستند. این امواج دارای دامنه موج مرئی تا مادون قرمز هستند، یعنی از ۱۵ تا ۴ پاند. این سنسورها به معنی افزایش قدرت امواج و شناسایی دقیق انواع کانی‌ها هستند.
علاوه بر ثبت داده‌های حاصل از انعکاس امواج EM توسط اسکنرها یا هایپرنی‌ها با نصب سنسورهای مذکور در هواپیما، تقریباً می‌توان در هر روز ۳۵۰۰ کیلومتر مربع از زمین را از لحاظ مستعد ماده معدنی بودن مورد بررسی و شناسایی قرار داد.
از دیگر فناروی‌ها که در اکتشاف استفاده میشود، ژئوشیمی اکتشاف است. هرچند روش جدیدی نیست ولی امروزه به آن کمتر توجه میشود. این روش به این صورت است که، احتمال مثبت بودن آنومالی‌های عناصر در مناظق تحت پوشش اکتشافات ژئوشیمیایی، مشخص میشود و توسط این شناسایی به وجود ماده معدنی پی برده خواهند برد.
اکتشافات ژئوفیزیکی، استفاده از روش‌های ژئوشیمیایی آب، استفاده از دستگاه‌های جدید مگنومتری، روش‌های جدید آنالیز برای شناسایی کانی‌های سازنده یک ماده معدنی از دیگر تکنولوژی‌های اکتشاف در معادن است.
در کشور ما ۹ مدل دستگاه حفاری تولید میشود که برای حفاری چاه آب، مطالعات ژئوتکنیکی، نفت، حفر چاه‌های انفجاری و مطالعات اکتشافی معدن استفاده میشود. بعضی از این دستگاه‌ها در عملیات حفاری خردشدگی کمتری را ایجاد می‌کنند و با سالم نگه داشتن سن‌گها، منجر به ایجاد مغزه یا Core drill می‌شوند.
- نویسنده : عاطفه عبدالهی
