کانی مگ،موضوع تامین مالی معادن و چالش‌های آن سال‌هاست که با آزمون و خطا‌های بسیاری بررسی می‌شود. سال جاری از سوی مقام معظم رهبری به عنوان سال«تولید، دانش‌بنیان، اشتغال‌آفرین» نام‌گذاری شده است.به همین دلیل توجه به شرکت‌های دانش بنیان و نوآوران در تمامی صنایع بیش از پیش خواهد شد. تمامی نهادها تلاش می‌کنند تا نوآوران و استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های دانش بنیان را بیش از پیش حمایت کنند.
صنعت معدن هم مانند تمامی صنایع نیاز جدی به توسعه در زمینه‌های نوآوری در تامین مالی دارد. سال‌هاست که از بی‌مهری بانک‌ها نسبت به تولیدکنندگان و اشتغال‌آفرینان صحبت می‌شود. از سوی دیگر معادن نتوانسته‌اند آنچنان که باید از ظرفیت‌های بازار سرمایه برای تامین مالی بهره‌مند شوند. این چالش‌ها و مشکلات اهمیت نوآوری در تامین مالی و استفاده از روش‌های نوآورانه را در تمامی صنایع به خصوص صنعت معدن پررنگ‌تر می‌کند.
اگر نگاهی به روند رشد شرکت‌های بزرگ دنیا بیندازیم، به خوبی جایگاه دانش و تکنولوژی در ارتقای این شرکت‌ها و کشورهای توسعه‌یافته مشخص می‌شود. امروزه بزرگترین شرکت‌های دنیا همگی شرکت‌های «های‌تک» هستند؛ درحالی‌که بیست‌سال قبل تنها یکی از این شرکت‌ها جزء پنج شرکت بزرگ جهان بودند.
درسال‌های نه چندان دور برترین شرکت‌های دنیا در حوزه‌های صنعت، انرژی، مالی و صنایع تولیدی فعالیت می‌کردند. غول‌های صنعتی جهان شامل خودروسازی‌ها، صنایع معدنی و امثالهم بودند.
تکنولوژی حرف اول ثروت‌آفرینی در جهان را می‌زند
یکی از مهمترین دستاوردهای انقلاب صنعتی چهارم در جهان، تغییر سبک ثروت‌آفرینی بود. کم کم بزرگترین شرکت‌ها در دسته فناوری قرار گرفتند و این تکنولوژی بود که حرف اول را در دنیا زد. کشورهای توسعه یافته سوار بر موج چهارم بزرگترین شرکت‌های دنیا را بر پایه تکنولوژی‌های جدید راه‌اندازی کردند.
در سایر کشورها نیز تلاش برای ارتقای جایگاه در نظام نوین اقتصادی با جدیت در حال پیگیری است. شاید چین بهترین نمونه از این کشورها باشد که نه تنها در تکنولوژی‌های جدید عقب نمانده، بلکه از این فرصت برای جبران جاماندگی خود به خوبی استفاده کرده است و در بعضی از حوزه‌ها گوی سبقت را از کشورهای توسعه‌یافته ربوده است.
اما سوال اصلی اینجاست که پیشران حرکت به سمت اقتصاد با محوریت دانش و تکنولوژی چیست و برای نیل به هدف اقتصاد دانش بنیان چه اقداماتی لازم است؟ طبعا دانش فنی، سرمایه انسانی و دانشگاه‌های به‌روز از مهمترین اجزاء زیست‌بوم فناوری در هر کشوری هستند؛ اما شاید مهمترین عاملی که در شرایط فعلی کشورمان میتواند پیشران حرکت به سمت اقتصاد دانش بنیان باشد، تامین مالی کسب‌وکارهای فناورانه است. کسب وکارهای فناورانه که این روزها به پایه اصلی توسعه و رشد صنعت معدن تبدیل شده‌اند به صورت جدی با چالش تامین مالی رو به رو هستند. شرکت‌های دانش بنیان و استارت‌آپ‌ها برای تامین مالی مشکلات بسیاری دارند. آمارها نشان میدهد، اعداد و ارقام فعلی سرمایه‌گذاری در زیست‌بوم فناوری کشور حتی به نسبت اندازه اقتصاد کشور ناچیز است و از این میزان سرمایه‌گذاری نمی‌توان انتظار رشد جایگاه جهانی را داشت.
چالش نحوه سرمایه‌گذاری در شرکت‌های دانش بنیان
شاید بسیاری از کارشناسان دلایل مهم عدم رشد شرکت‌های دانش بنیان و استارت‌آپ‌ها در تمامی زمینه‌ها را کمبود سرمایه‌گذاری و بی‌میلی سرمایه‌گذاران و فرشتگان سرمایه‌گذاری به این حوزه بدانند؛ اما واقعیت این است که پررنگ‌تر از مشکل میزان سرمایه‌گذاری، کشورمان با مشکل نحوه سرمایه‌گذاری در اقتصاد دانش بنیان رو به رو است.
شرکت‌های دانش بنیان به دلیل نبود زیرساخت‌های مناسب سرمایه‌گذاری توان رقابت با نمونه‌های خارجی را ندارد. در بسیاری از مواقع قوانین و مقررات مناسبی هم برای نحوه سرمایه‌گذاری و حمایت از این شرکت‌ها وجود ندارد.
در بسیاری از کشورهای توسعه یافته، ساختار نهادی سرمایه‌گذاری در حوزه‌های فناورانه نقش بسیار مهمی در موفقیت این حوزه دارد. این ساختار که در کشورمان به سرمایه‌گذاری جسورانه یا مخاطره‌پذیر معروف شده است، بسیار متفاوت از سرمایه‌گذاری در شرکت‌های بالغ یا پروژه‌های زیرساختی است. چه بسا جریان مالی از مسیر نادرست نه تنها به زیست‌بوم فناوری کشور کمک نکند، حتی مخرب انگیزه‌های فعالان این حوزه هم باشد. علی‌الخصوص در سال جاری این نگرانی وجود دارد که نهادهای اقتصادی برای عمل به شعار سال شروع به سرمایه‌گذاری مستقیم در این حوزه کنند. بدیهی است ورود پول‌های بدون ضابطه و خارج از اکوسیستم واقعی اگر مضر نباشد، مفید نخواهد بود. نمونه‌های فراوانی از سرمایه‌گذاری‌های شعاری در موضوعات مختلف را داشته‌ایم که بعدها راه را برای کار اصولی سد کرده است.
حمایت از اقتصاد دانش بنیان به معنای پول پاشی نیست
تجربه بنگاه‌های زودبازده در اواخر دهه هشتاد گویای این واقعیت است. بسیاری از نهادها، منابع مالی خود را صرف حمایت از طرح‌های زودبازده کردند و این طرح‌ها نتیجه‌ای جز هدر رفت منابع مالی نداشت. در طول یکسال پول‌پاشی بزرگی در کشور رخ داده و در نتیجه منابع مالی هم بیشتر به دست دلالان و افراد سودجو افتاد.
موضوع دیگری که در حمایت و تامین مالی استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های دانش بنیان باید در نظر گرفت، تحلیل درست از موقعیت موجود و پیش‌بینی دقیق از آینده است. برای تامین مالی و حمایت مالی از این کسب و کارها باید واقع‌بینانه و بدون هیچ هیجانی شرایط را سنجید. به عبارت دیگر افق سرمایه‌گذاری باید مشخص باشد.
نیاز صنایع کشور به ظرفیت‌های تامین مالی نوآورانه
در حال حاضرسابقه برخی شرکت‌های دانش بنیان به بیش از ۱۵می‌رسد؛ اما هنوز تجارب موفق چندانی از عرضه سهام این شرکت‌ها برای عموم وجود ندارد. وقتی شرکت‌های مطرح این حوزه وارد بورس شوند و ارزش این شرکت‌ها در تابلوی بورس برای عموم مشخص شود، انتهای مسیر کارآفرینی در حوزه‌های فناورانه روشن شده و انگیزه فعالان این حوزه، علی‌الخصوص جوانان مستعد که بین رفتن و ماندن مردد هستند، بیشتر خواهد شد.
واقعیت این است که برای داشتن صنایع و اقتصادی دانش بنیان نیاز به تبلیغات و سخنرانی و همایش‌های متعدد نیست. تا زمانی که صنایع کشور از ظرفیت‌های تامین مالی نوآورانه و فناوری‌های جدید بهره‌مند نشوند، نمی‌توان امیدی به داشتن اقتصاد دانش بنیان داشت.
اقتصاد دانش‌بنیان نیازمند تامین مالی اصولی و قابل توجه در این حوزه است و برای اینکه امسال قدمی در این راه برداشته شود، لازم است هدف‌گذاری مشخص و قابل سنجش اولا در زمینه میزان تامین مالی در این حوزه و ثانیا تعداد عرضه اولیه‌های شرکت‌های فناورانه صورت پذیرد. همچنین لازم است زیست‌بوم فناوری به رسمیت شناخته شود و سرمایه‌گذاری از طریق سازوکارهای این زیست‌بوم به عمل آید و از هرگونه سرمایه‌گذاری مستقیم و غیر اصولی نهادهای عمومی در این حوزه جلوگیری شود.
تامین مالی جمعی؛ روشی نوآورانه برای تامین مالی
«تامین مالی جمعی»یکی از این ابتکارات در زمینه تامین مالی که از طریق برنامه‌های اجتماعی و اینترنت به وجود آمده است و بسیار مناسب برای تامین مالی شرکت‌های دانش بیان است. این روش تامین مالی، حاصل پیشرفت فناوری اطلاعات و ارتباطات است که از طریق فضای مجازی به وسیله انبوهی از مردم برای حمایت از یک طرح، محصول یا کسب و کار انجام می‌شود. بدین صورت که فرد متقاضی، برنامه و طرح خود را در درگاه تامین مالی جمعی مطرح می‌کند و اگر این طرح، ایده و محصول از دید مخاطبان قابل قبول باشد صدها و گاهی هزاران نفر مقادیر نسبتا اندکی را برای حمایت و پشتیبانی از طرح، ایده و محصول مورد نظر پرداخت می کنند.
تاکنون بخشهای مختلفی در کشور نظام رشد و توسعه و تامین سرمایه شرکت‌های نوپا، دانش‌بنیان و فناوری را برعهده داشته‌اند. این فرایند شامل تمامی مراحل از مرحله ایده گرفته و تا مراحل رشد و توسعه طرح‌ها و شرکت‌های نوپا، دانش‌بنیان و فناوری را شامل می‌شده است. مراکز رشد و شتابدهی، شرکت‌ها و صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه، صندوق‌های پژوهش و فناوری و سایر نهادهای فعال در این حوزه از انواع بازیگران مهم آن محسوب می‌شود. هم اکنون شرکت‌های دانش بنیان توسعه زیادی در کشور پیدا کرده‌اند و نیاز به زمینه‌ها، ابزارها و نهادهای تامین مالی متنوعی با توجه به میزان رشد این شرکت‌ها وجود دارد که لازم است در مورد آن به طور جدی بررسی صورت پذیرد.
تبدیل سرمایه‌گذاری جسورانه به یک صنعت
از سوی دیگر باید سرمایه‌گذاری جسورانه به صنعت در کشور تبدیل شود. شرکت‌های دانش بنیان و استارت‌آپ‌ها نیاز جدی به سرمایه‌گذاری جسورانه دارند و روش‌های تامین مالی قدیمی پاسخگوی نیاز آنها نیست و هیچ تطابقی با شرایط کنونی آنها ندارد.
درست است که بازیگران زیادی در زیست‌بوم نوآوری کشور ایفای نقش می‌کنند که از جمله آنها می‌توان به شرکت‌ها و صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه، صندوق‌های پژوهش و فناوری غیردولتی و دبیرخانه کارگروه این صندوق‌ها، مراکز رشد و شتابدهی، انجمن سرمایه‌گذاری خطرپذیر ایران و صندوق نوآوری و شکوفایی با هدایت معاونت علمی ریاست جمهوری اشاره کرد؛ اما واقعیت این است که سرمایه‌گذاری جسورانه باید از طرف بخش خصوصی هم به صورت جدی دنبال شود.
به روزرسانی آیین‌نامه و مقررات عامل رشد سرمایه‌گذاری جسورانه در کسب و کارهای نوپا
نکته دیگری که در بحث سرمایه‌گذاری جسورانه بسیار قابل اهمیت است، موضوع قوانین، مقررات و آیین‌نامه‌ها است. مجلس شورای اسلامی چند سال پیش طرح قانون جهش تولید دانش بنیان را ارایه کرد. شرایط شرکت‌های دانش بنیان و استارت‌آپ‌ها به خصوص گروهی که در حوزه صنایع فعالیت می‌کنند، روز به روز تغییر می‌کند. به همین دلیل قوانین باید بر اساس شرایط موجود، روند پیش بینی آینده و تجربیات گذشته تدوین شود. تصمیم‌گیران و تصمیم‌سازان این موارد را باید به صورت جدی در دستور کار قرار دهند. البته ایجاد و شکل‌گیری کارگروه ویژه اقتصاد دیجیتال با اختیارات ویژه‌ای که دارد میتواند زمینه‌ای را فراهم آورد تا از ظرفیت‌های آن در راستای توسعه نظام تامین مالی و سرمایه‌گذاری در اقتصاد دیجیتال و شرکت‌های نوپا، دانش‌بنیان و فناور این حوزه بهره برد.
نقش مهم بازار سرمایه در تامین مالی شرکت‌های دانش بنیان
درحال حاضر، شرکت‌های نوپا، شرکت‌های دانش بنیان و فناور در منحنی عمر خود به پیش رفته و به ابزارها و نهادهای مالی جدیدتر و بزرگتری به منظور رشد و ثمردهی مناسب نیاز دارند. در این میان بازار سرمایه میتواند نقش بسیار ارزشمندی را چه از منظر عرضه عمومی اولیه و عرضه خصوصی سهام آنها، چه از منظر ارایه مجوز تأسیس صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه و اختصاصی و فراصندوق‌ها و تامین مالی جمعی، چه از منظر انتشار انواع اوراق همچون صکوک نوآوری و تأسیس نهادهای مالی اختصاصی این حوزه و در نهایت از طریق الزام نهادهای مالی همچون شرکت‌های تأمین سرمایه به نقش‌آفرینی جدی و واقعی و ریسک‌پذیری در حوزه سرمایه‌گذاری جسورانه اشاره کرد.
شاید نهایی‌ترین گام در رشد وتوسعه اقتصاد دانش بنیان در کشور تربیت نیروی انسانی وحفظ آنها باشد. این نیروها می‌توانند متخصصان حوزه تامین مالی و برنامه‌ریزان این حوزه باشند. باتوجه به شرایط موجود کشور، نیروهای انسانی متخصص و ماهر در حوزه سرمایه‌گذاری دانش بنیان در حوزه‌های سرمایه‌گذاری و فنی بیش از پیش آموزش دیده و سواد سرمایه‌گذاری جسورانه بیش از پیش باید توسعه یابد.
- نویسنده : جعفرگودرزی
