دست بخش­ خصوصی در استفاده از ذخایر غنی کشورمان کوتاه است
دست بخش­ خصوصی در استفاده از ذخایر غنی کشورمان کوتاه است
مدیر شرکت معدنی زمین کاوان معتقد است، طبق قانون معادن، محدوده‌­های اکتشافی که ابطال می­‌شوند باید از طریق مزایده واگذار شوند، در صورتی که این اتفاق به راحتی نمی‌افتد. این قانون باعث شده تا هزاران محدوده از دسترس خارج و وارد چرخه سخت مزایده شوند. این در حالی است که براساس تبصره 2 قانون معادن، شرکت‌­ها و سازمان‌­های دولتی در صورتی می­‌توانند وارد حوزه اکتشاف شوند که متقاضی بخش خصوصی وجود نداشته باشد.

کانی­ مگ – آمارها و اطلاعات موجود نشان می‌دهد که ظرفیت‌ها و ذخایر معدنی توانایی تامین بخش قابل توجهی از نیازهای اقتصادی کشور را دارد. فعالان معدنی همیشه به دنبال بهره‌برداری از این ذخایر در جهت رشد منافع ملی و اقتصاد مردمی هستند؛ یکی از چالش­‌هایی که مانع استفاده از این ذخایر و پی­‌جویی­‌های بیشتر می­‌شود، واگذاری پهنه­‌های معدنی توسط دولت به شرکت­‌های دولتی و شبه­‌دولتی بزرگ است. این موضوع باعث شده بخش خصوصی نتواند در این زمینه نقش‌آفرینی کند. امیر مسعود قزوینی‌زاده مدیر شرکت زمین کاوان معتقد است« اصلی‌­ترین دغدغه اکتشاف معادن، هزینه­‌های بالا و ریسک سرمایه­‌گذاری آن است. بخش­ خصوصی نسبتاً قوی کشور هم عادت به ریسک ندارند. آنها که بیش از ده‌­ها میلیارد سود از فعالیت­‌های معدنی کسب می‌کنند، اما برای هزینه کردن ۱۰ درصد این درآمد در بخش اکتشاف دستشان می­‌لرزد. لازم است در این خصوص،با روش­‌های نوین بیمه‌­ای و سرمایه­‌گذاری­‌های کم ریسک­‌تر در دنیا آشنا شویم.» در ادامه مشروح صحبت‌­های وی را می­‌خوانید.

مهمترین چالش‌ها و مشکلاتی که در حوزه فعالیت خود دارید، کدام است؟

در بخش اکتشاف چالش‌های بزرگی پیش روی مجریان و سرمایه‌گذاران وجود دارد. اولین و مهمترین چالش در این موضوع نبود محدوده آزاد برای انجام مطالعات است. با نگاهی گذرا به سامانه کاداستر معدن متوجه خواهید شد که در هیج کجای ایران که پتانسیل معدنی دارد، فضایی برای انجام پی‌جویی و اکتشاف ماده معدنی وجود ندارد.

طبق قانون معادن، محدوده­‌های اکتشافی که ابطال می‌شوند باید از طریق مزایده مجددا واگذار شوند، در صورتی که این موضوع به راحتی انجام نمی‌شود و آزادی محدوده‌های معدنی به این راحتی‌ها صورت نمی‌گیرد. این قانون باعث شده تا هزاران محدوده از دسترس خارج و وارد چرخه سخت مزایده شوند.

از طرف دیگر در دولت نهم و دهم تصمیم گرفته شد تا مناطق پتانسیل‌دار معدنی سراسر کشور به صورت پهنه‌های معدنی واگذار شوند. بر این اساس مناطق پتانسیل‌دار معدنی کشور به صورت پهنه‌­های بزرگی در اختیار شرکت‌های دولتی، ارگان‌ها و خصولتی‌ها قرار گرفت. با این‌کار عملاً بخش خصوصی از پی‌جویی و اکتشاف کنار گذاشته شد. در صورتی که برخی از این شرکت‌ها و ارگان‌ها تجربه یک کار اکتشافی کوچک را نیز نداشتند.

در نتیجه، از آن زمان تا کنون بسیاری از این پهنه‌­ها تعیین تکلیف نشده و بدتر از آن اینکه حتی نتایج حاصل از اکتشاف پهنه‌ها در اختیار عموم مردم قرار نمی‌گیرد. این درحالی است که براساس تبصره ۲ قانون معادن، شرکت‌ها و سازمان‌های دولتی در صورتی می‌توانند وارد حوزه اکتشاف شوند که متقاضی بخش خصوصی وجود نداشته باشد.

جالب اینجاست در واگذاری پهنه­‌های معدنی، دولت اکثریت قریب به اتفاق این پهنه­‌ها را به شرکت­‌های دولتی و شبه دولتی بزرگ داد و دست بخش خصوصی از حضور در پهنه­‌های معدنی کوتاه مانده است.اینگونه است که در حال حاضر هیچ مکان آزادی را در کشور برای پی‌جویی و اکتشاف نمی‌توان یافت. در حال حاضر شرکت‌های معدنی یا باید در مزایده شرکت کنند و یا امتیاز محدوده‌ای را خریداری کنید و  یا منتظر باشند تا آزادسازی صورت گیرد.

از موارد مهم دیگر که به عنوان مانع در فرایند اکتشاف رخ می‌دهد و تقریباً تمام معدن‌کاران کشور با آن دست به گریبان هستند؛ اخذ مجوز از سازمان‌های مرتبط مانند منابع طبیعی، محیط زیست و ارگان‌های نظامی است. هر سازمان و نهادی به قانون خود عمل می‌کند و در این میان معدن‌کار است که متضرر خواهد شد. رفتار این سازمان‌ها در استان‌های مختلف متفاوت و غالباً سلیقه‌ای است که این مسئله به ضرر سرمایه‌گذار معدنی تمام می‌شود.

شاید بهتر این بود که این سازمان‌های عریض و طویل، با تقویت بدنه کارشناسی خود به جای مقابله با معدن‌کاری، شیوه‌نامه‌هایی برای اکتشاف و استخراج در مناطق حساس در راستای حفاظت از عرصه‌های مورد نظرشان ارائه می‌کردند.

برای مثال چندی پیش در بازدید از یک محدوده مجوزدار، نمایندگان محیط زیست عنوان کردند که اگر در این محل معدن ایجاد شود، جاده معدن مورد استفاده شکارچیان غیر مجاز قرار می‌گیرد؛ اما واقعیت این است که شکارچی غیر مجاز، نیازی به جاده ندارد.

خب در این مورد خاص محیط زیست می‌تواند به معدن­کار ابلاغ کند که با احداث جاده،حتماً گیت ورود و خروج احداث شود. این موضوع به خودی خود یک شیوه نامه است. سازمان‌ها متأسفانه به جای کارشناسی و همیاری با معدنکار، صورت مسئله را به کل پاک کرده و معدنکاری را متوقف می‌کنند.

از موانع دیگر در این زمینه می‌توان به مشکلات محلی و معارضین محلی اشاره کرد که تقریباً همیشه بخشی از مشکلات اکتشاف و استخراج هستند. این گروه متأسفانه با معدنکاران رفتارهای فراقانونی داشته و دارند. دستگاه­‌های انتظامی محلی نیز به دلیل ارتباط اجتماعی و نگرانی از تبعات، همیشه از معارضین حمایت می­‌کنند. رفع این مشکل نیز حمایت مجریان قانون و فرهنگ‌سازی را می­‌طلبد.

چگونه می‌توانیم کیفیت پی‌جویی و اکتشاف معادن را با نوآوری‌ها افزایش دهیم؟

پی‌جویی و اکتشاف نه تنها لازمه شروع عملیات معدنکاری است؛ بلکه در زمان استخراج و تا آخرین روز عمر معدن بخشی جدا نشدنی از معدن به شمار می‌رود. هر چه در مسیر اکتشاف به سمت تکنولوژی‌های نوین حرکت کنیم، قطعاً می‌توانیم ریسک‌های مرتبط با این بخش را کاهش دهیم. در بخش معدن پرریسک‌ترین بخش، بخش اکتشاف است و در اکتشاف پرهزینه‌ترین بخش حفاری است.

بنابراین لازم است در زمینه دانش روز اکتشاف و حفاری اطلاعات کافی را کسب کنیم. متأسفانه روابط سیاسی نه چندان مناسب با غرب و تحریم‌ها باعث شده تا تکنولوژی‌های جدید یا به کشور وارد نشوند یا با قیمتی بسیار گزاف وارد کشور شوند که در توان بخش خصوصی نیست.

با نگاهی گذرا می‌توان متوجه شد که عمده دستگاه‌های حفاری مغزه‌گیری که در کشور فعالیت می‌کنند، دستگاه‌های مکانیکی با عمر متوسط بالای ۲۰ سال هستند. این در حالیست که حفاری در دیگر کشورهای جهان به سمت هوش مصنوعی رفته‌ است.

مثال دیگر پهبادها هستند که در حال حاضر برای نقشه برداری در مقیاس­‌های مختلف استفاده می‌­شوند و تا حد زیادی جای دوربین‌های زمینی را در برداشت محدوده‌های بزرگ گرفته و بسیار دقیق، سریع، با کیفیت و مقرون به صرفه این کار را انجام می‌دهند.

پهپادهایی که مگنتومتری هوابرد را در محدوده‌های اکتشافی و بعضاً در مناطق صعب العبور به راحتی انجام می‌دهند نیز نمونه‌های دیگری از این تکنولوژی‌های جدید هستند. دستگاه‌های آنالیز قابل حمل، اسکنرهای مخصوص مغزه‌های حفاری و آنالیزهای یونی برای ذخایر عمیق از دیگر فناوری‌­های جدیدی هستند که دسترسی به آنها در این به مشکل مواجه است.

در حال حاضر نرم افزارهای بسیار خوبی برای داده‌های مکانی، تلفیق اطلاعات و مدل سازی‌ها و برآورد ذخیره معدنی وجود دارد که خوشبختانه استفاده از آنها در کشور گسترش مناسب یافته است. مدل‌های سه بعدی حاصل از این نرم افزارها می‌­تواند با ایجاد یک بینش صحیح باعث شروع عملیات یا حتی گذر از یک معدن کم بهره باشند. باید توجه کرد این مدل‌ها زمانی ارزشمند هستند که به وسیله داده‌های درست و دقیق شکل گرفته باشند.

چرا حفاری ریسک بالایی در عملیات معدنی دارد؟ چگونه می‌توان توسط حفاری‌های عمیق عمر معادن را افزایش داد؟

حفاری اکتشافی به‌عنوان یکی از بخش‌های مهم و پرهزینه در اکتشاف مواد معدنی و دقیق‌ترین اطلاعات را از کیفیت و کمیت و ژئومتری ماده معدنی به سرمایه‌گذار می‌دهد. بنابراین هر چه این اطلاعات دقیق‌تر باشد، ریسک سرمایه‌گذاری پایین آمده و تحلیل‌های اقتصادی سرمایه‌گذاری معدن با دقت بیشتری انجام می‌شود. اما لازمه به دست آوردن این اطلاعات، انجام حفاری‌های دقیق اکتشافی است. شکی نیست که به کارگیری تجهیزات و فناوری‌ها در این بخش می‌تواند روند فعالیت‌ها را تغییر دهد و فعالیت را کند کرده و یا سرعت بخشد.

درحال‌حاضر متوسط عمق عملیات حفاری در اکتشاف معادن ایران حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ متر است و برای رفتن به عمق‌های پایین‌تر  از ۶۰۰ متر با مشکل مواجه می‌شویم. با توجه به اینکه بعضی از معادن بزرگ ما عمر ۵۰ تا ۶۰ ساله داشته و رو به اتمام هستند باید برای حل این مشکل تکنولوژی­های مرتبط با حفاری عمیق را به سرعت گسترش دهیم بدیهی است این کار بدون آموزش متخصص آن امکان‌پذیر نیست.

سازمان و ارگان‌های دولتی می‌توانند با حمایت از شرکت‌های فعال در بخش حفاری و اکتشاف، امکان تأمین تجهیزات و فناوری‌های روز دنیا را فراهم کرده و به این ترتیب راه را برای انجام کارهای بزرگ که در نتیجه توسعه معدن و اکتشاف را به دنبال خواهد داشت،مهیا کند.

به نظر شما بخش اکتشاف معادن کشورمان با چه مشکلات جدی مواجه است؟ راه حل چیست؟

اصلی­‌ترین دغدغه اکتشاف، هزینه‌های بالا و ریسک سرمایه­‌گذاری آن است. یک پی‌جویی و اکتشاف کلاسیک و دقیق در یک محدوده پلی‌متال چندین کیلومتر مربعی، در حال حاضر بیش از ۲۰ میلیارد تومان هزینه دارد که این ریسک در توان بیشتر مجموعه­‌های خصوصی کشور نیست. بخش خصوصی نسبتاً قوی کشور هم عادت به ریسک ندارند. مجموعه­‌های خصوصی که بیش از ده‌ها میلیارد سود از فعالیت‌های معدنی کسب می‌کنند، برای هزینه کردن ۱۰ درصد این درآمد در بخش اکتشاف دستشان می‌لرزد. از دیگر مسائل مهم، عدم حمایت سیستم‌های مالی و بیمه‌ای از فرایند اکتشاف است. لازم است در این خصوص نیز با روش­‌های نوین بیمه‌­ای و سرمایه­‌گذاری‌های کم ریسک‌تر در دنیا آشنا شویم.

چگونه می‌توانیم همزمان با توسعه معادن کشور به استانداردهای زیست محیطی پایبند باشیم؟

توسعه پایدار در هر جامعه‌­ای بدون توجه به مسائل زیست محیطی امکان‌پذیر نیست و بدیهی است که در تمام فعالیت­‌های اقتصادی در صنعت،معدن،کشاورزی و همچنین در بخش­‌های اجتماعی باید به محیط زیست توجه ویژه کرد. در معدن­کاری محیط زیست از دو جنبه اصلی قابل بررسی است.

یکی از جنبه­‌های تأثیرگذار معدن بر محیط زیست طبیعی است. در این راستا محیط زیست محدوده‌­های چهارگانه‌­ای دارد که در آنها اجازه معدن­کاری نمی­‌دهد،اما این سازمان گاه بسیار سختگیرانه در مناطق خارج از این بخش‌­ها نیز قوانینی را اعمال می‌کند.

اعتقاد بنده این است که سازمان محیط زیست کارشناسی و تدوین پرتوکل‌ها و شروط کارشناسی را برای معدنکاری در مناطق حساس تدوین و اعلام کند. در مرحله بعد بر آن نظارت کامل داشه باشد. برای مثال شاید لازم باشد در زمان زاد و ولد حیوانات آن منطقه، فعالیت آتش­باری انجام نشود یا محدوده معدن حصارکشی شود و یا موارد مشابه دیگر.

جنبه دیگر تأثیرگذاری معدن آلودگی‌هاست. آلودگی آب و خاک به یون­‌های فلزی و غیرفلزی سمی و یا خیزش گرد و خاک در اثر فعالیت­‌های معدنی و مانند آنهاست که گزارش‌های توجیحی زیست محیطی در قبل از احداث واحدهای فرآوری تهیه و تمام این مسائل در آن بررسی می‌­شود. در کشورهای اروپایی در این خصوص شرایط سخت­گیرانه­‌تری در این زمینه وجود دارد تا جایی که برای آلودگی روغن و گازوئیل تجهیزات که به صورت نشت و آغشتگی از زیر دستگاه صورت می­‌گیرد، جریمه تعیین می­‌شود.

در پروژه اکتشافی در شمال غرب کشور، یک مشاور ترکیه‌ای می‌گفت«در ترکیه پس از اتمام حفاری نماینده محیط زیست از محدوده حفاری بازدید و به ازای لکه‌های روغن و گازوئیل بر روی زمین پیمانکار را مبلغی جریمه می­‌کند.»

تعداد زیادی معدن راکد و غیر فعال در کشورمان وجود دارد که به علت کوچک مقیاس بودن مهجور مانده‌اند. چگونه می‌توانیم با احیای این معادن در زنجیره معدن کشور خلق ارزش کنیم؟

در درجه اول باید این معادن شناسایی کامل و تقسیم‌­بندی سیسماتیک شوند. بسیاری از این معادن می‌توانند، موتور توسعه اقتصادی جوامع محلی باشند به شرطی که در راه توانمندسازی این جوامع سرمایه‌گذاری کنیم. معادن کوچک با حمایت دولت باید مورد اکتشاف قرار گرفته و بر اساس شرایط سهل و آسان در اختیار متقاضیان قرار گیرد. در حال حاضر دانش فرآوری ما را به جایی رسانده که می‌­توان بسیاری از سیستم‌­های فرآوری مواد معدنی را به صورت قابل حمل یا موبایل به محل معدن انتقال داده و در دوره‌­های کوتاه بهره‌­برداری ارزش تولیدات این معادن را بالا برد. از طرفی چندین معدن کوچک که از لحاظ جغرافیایی نزدیک هم باشند را می‌توان با شرایط آسان در اختیار یک متقاضی قرار داد.

نکته­‌ دیگری این است که بسیاری از این معادن کوچک می­‌توانند به عنوان سایت زمین گردشگری یا ژئوتوریسم احیاء شوند. با این کار ضمن ایجاد اشتغال برای جوامع محلی بدون راه اندازی معدن می‌­توان از وجود آن کمال استفاده را برد. تونل­‌های قدیمی، رگه­‌های معدنی دارای کانی‌­سازی­‌های مختلف و سایت­‌های استحصال فلزات در دوران­‌های باستان ایران از جذاب­ترین پدیده‌­های موجود در زمین گردشگری و گردشگری معدنی هستند. نمونه این معادن در کشورهای اروپایی فراوان هستند.

  • نویسنده : عاطفه عبدالهی