کانی مگ-شاید بتوان گفت که سازمان نظام مهندسی معدن، یکی از مهمترین نهادها در زمینه رشد و ارتقاء معدن و صنایع معدنی است. در میان فعالان معدنی اهمیت تشکیلات نظام مهندسی معدن بیشتر در حفظ و افزایش بهره‌وری منابع معدنی تعریف می‌شود. بسیاری از فعالان حوزه معدن انتظار دارند که سازمان نظام مهندسی معدن ایران فرصت‌های بیشتری برای آنها در زمینه خلق ارزش، افزایش بهره‌وری و استفاده بیشتر از منابع معدنی مهیا کنند.
در روزهایی که کشورمان با مشکلات فروش نفت و کاهش درآمدهای ناشی از فروش نفت رو به رو است، نقش صنعت معدن در اقتصاد بسیار پررنگ‌تر نسبت به گذشته شده است. به گونه‌ای که کارشناسان اقتصادی،یکی از محورهای اساسی توسعه اقتصادی کشور،توسعه معدن و صنایع معدنی می‌دانند.
درحال حاضر صنایع معدنی کشور با وجود تحریم‌های بین‌المللی و مشکلات ناشی از آن توانسته‌اند بار سنگینی از درآمدهای ارزی کشور را به دوش بکشند. همچنین صنایع معدنی یکی از موفق‌ترین شرکت‌هادر بازار سرمایه هستند که توانسته‌اند سرمایه‌های مردم را هم حفظ کنند. تمامی این موارد به اهمیت جایگاه معدن و صنایع معدنی کشور تاکید دارد.
در سال‌های اخیر تلاش‌های بسیاری از سوی نهادهای دولتی و بخش خصوصی در زمینه توسعه صنعت معدن صورت گرفته است. در نگاه اول به نظر می‌رسد، این اقدامات آثار چندان مثبتی بر این صنعت ندارد؛ اما واقعیت این است که صنعت معدن در یک دوره گذار از روش‌های سنتی به روش‌های به‌روز جهانی است.
واقعیت این است که، بی‌توجهی به این اصول علمی، علاوه بر ایجاد شرایط خطرناک حرفه‌ای، موجب هدررفت منابع ارزشمند معدنی می‌شود. این در حالی است که کشورمان با وجود بیش از ۶۸نوع ماده معدنی و همچنین وضعیت ژئوپلتیک در دستیابی به آب‌های آزاد موقعیت بسیار مناسبی برای رشد صنعت معدن دارد. این موقعیت جغرافیایی زمینه ساز حمل و نقل ارزان مواد معدنی به بازارهای جهانی فراهم می‌کند.
بسیاری از شرکت‌های بزرگ صنعت معدن نسبت به این موضوع معترض بوده و عنوان می‌کنند که از موقعیت مناسبی که در کشور وجود دارد، بهره کافی را نمی‌برند و تولیدکنندگان و صادرکنندگان مواد معدنی و محصولات معدنی شرایط سختی را پشت سر می‌گذارند؛ این در حالی است که بخش معدن تمام فاکتورهای لازم برای توسعه جهشی را در اختیار دارد.
اهمیت نظارت‌های مداوم سازمان نظام مهندسی معدن برای رعایت اصول فنی و ایمنی در معادن
بخش خصوصی همیشه در سمت مطالبه‌گری از دولت قرار دارد. به همین دلیل تلاش می‌کند تا شرایط را برای فعالیت بیشتر و افزایش سود ارتقاء دهد. از سوی دیگر دولت هم در تلاش است تا با توسعه صنایع شرایط اقتصادی بهتری را برای کشور ایجاد کند. در این میان فعالان حوزه معدن معتقدند که باید برای برون رفت از مشکلات اقتصادی کشور، متولیان امر توجه خود را بیش از گذشته معطوف صنایع معدنی و به طور کل صنعت معدن کنند.
از آنجایی که سازمان نظام مهندسی معدن یک سازمانی فنی از بازوی حوزه معاونت امور معادن وزارت صمت به شمار می‌رود، نقش مهمی در کاهش مشکلات و ارایه راهکاری بهتر دارد. یکی از وظایف اصلی سازمان نظام مهندسی معدن، حضور فعال در بخش معدن و انجام نظارت‌های مداوم برای رعایت اصول فنی و ایمنی در معادن است.
کم‌رنگ شدن نقش سازمان نظام مهندسی و کاهش فعالیت‌ها و نظارت‌ها در حوزه معادن کشور منجر به عقب ماندن در اهداف توسعه‌ای می‌شود. برای تحقق کامل اهداف ذکر شده سازمان نظام مهندسی معدن باید یک تعامل دو سویه میان این سازمان و فعالان بخش خصوصی و دولتی به وجود آید. با این روش در تمامی معادن کشور از هدررفت منابع عظیم و با ارزش معدنی جلوگیری خواهد شد. باید بخشی از وظایف غیر حاکمیتی معاونت معدنی وزارت صمت به این سازمان تفویض اختیار شود. شاید مهمترین موضوع اختیار بازرسی و نظارت بر معادن فعال کشور باشد.
لزوم نقش فعال سازمان نظام مهندسی در تصمیم‌گیری‌ها
در تمامی بخشهای صنایع کشور، گاهی روزانه تصمیم‌ها و بخش‌نامه‌های به صنعتگران ابلاغ می‌شود که واکنش‌های مثبت و منفی بسیاری به دنبال دارد. صنعت معدن هم مانند سایر صنایع از این موضوع مستثنا نیست. یکی از مشکلات اساسی و مهم فعالان معدنی کشورمان تصمیم‌گیری‌های لحظه‌ای و گاهی به دور از کارشناسی است. برای مثال، گاهی تصمیم‌هایی در رابطه با فعالیت معادن، معدنکاران و صنایع معدنی گرفته می‌شود که متناسب با استاندارهای تمامی استان‌های کشور نیست. در نتیجه باید هر تصمیمی که اتخاذ می‌شود،متناسب با استانداردهای استان‌ها اجرا شود و به همین دلیل شورای معادن استان‌ها می‌توانند از اتخاذ تصمیم‌های لحظه‌ای و به دور از کارشناسی جلوگیری کنند. در واقع شرایط معادن در استان‌های شمالی با استان‌های مرکزی کشور تفاوت بسیاری دارد و نمی‌توان یک تصمیم را به تمامی استان‌ها تسری داد.
با وجود شورای عالی معادن در تمامی استان‌ها، متاسفانه در برخی استان‌ها، صرفا تصمیمات کوچک در این شوراها مطرح می‌شود. در نتیجه یک نقشه راه و مسیر توسعه‌ای به صورت اختصاصی برای هر استان وجود ندارد. وجود یک برنامه عملیاتی و قابل اتکا منجر به توسعه صنعت معدن در استان‌ها می‌شود. سازمان نظام مهندسی معدن در استان‌ها باید نقشی فعال و چشم‌گیر در تصمیم‌گیری‌ها داشته باشند.
نقش نظام مهندسی معدن ایران در هوشمندسازی معادن
در دنیایی که صنعت، از انقلاب صنعتی چهارم عبور کرده و وارد انقلاب صنعتی پنجم شده است، نیاز به تکنولوژی‌های روز دنیا هرلحظه بیشتر احساس می‌شود. از آنجایی که سازمان نظام مهندسی یکی از اولویت‌های خود را صیانت از منابع معدنی عنوان می‌کند و به اهمیت حفاظت از منابع تجدیدناپذیر تاکید دارد، پیشروی در انقلاب صنعتی چهارم در معادن و حرکت به سمت انقلاب صنعتی پنجم بسیار حایذ اهمیت است. انقلاب صنعتی چهارم در معادن هم بدون داشتن معادن هوشمند، معنایی ندارد. به همین دلیل نیاز است که به صورت همزمان سازمان نظام مهندسی معدن و معادن کشور در مسیر هوشمندسازی قرار گیرند. دلیل اهمیت هوشمندسازی سازمان نظام مهندسی معدن این است که می‌توان با بهره‌گیری از فناوری‌های جدید در برابر مسایل و مشکلات صنعت معدن مقاومت کرد.
سازمان نظام مهندسی با استفاده از روش‌های هوشمندانه میتواند تمامی موارد و مسائل بخش معدن را به صورت الکترونیکی و آنلاین ارایه کند. از سوی دیگر هوشمندسازی معادن علاوه بر ارتقاء بهره‌وری، میتواند میزان شفافیت در این صنعت را رشد دهد.
نقش سازمان نظام مهندسی معدن در کاهش چالش‌های فرآیندهـای نظـارتی بـر فعالیت‌هـای معـادن
بررسی‌های مختلفی در زمینه نقش سازمان نظام مهندسی معدن در راستای کاهش چالش‌ها و مشکلات صنعت معدن انجام شده است. بسیاری از این تحقیقات به ضعف سیستم‌های نظارتی این سازمان در فعالیت‌های معدنی اشاره دارد.
ضعــف در سیســتم‌های نظــارت بــر فعالیت‌هــای معدنــی در حلقــه‌هــای مختلــف معــدنکاری از اکتشـاف تـا بهـره‌بـرداری، فقـدان سـامانه‌هـای هوشـمند بـرای رصـد فعالیت‌هـای معدنـی، عـدم اسـتفاده از فنـاوری‌هـای نـوین و نـرم افزارهـای مهندسـی بـرای ارزیابـی و تخمیـن فعالیت‌هـای اکتشـافی و اســتخراجی معــادن، وجــود ارتبــاط مالــی میــان بهــره‌بــردار معــدن و مســئولان فنــی معــادن، عــدم دسترسـی وزارت صمـت بـه صورت‌هـای مالـی و اطلاعات مالیاتـی افـراد حقیقـی و حقوقـی و ضعـف در تأمیـن و اسـتفاده از تجهیـزات نقشـه‌بـرداری، تصویربـرداری هوایـی و ماهـواره‌ای ازجملـه چالش‌های فرآیندهـای نظـارت بـر فعالیت‌هـای معـادن کشـور اسـت.
همین ضعف‌های ذکر شده به صورت مستقیم میتواند در افزایش خطاها و دخالت‌های سلیقه‌ای در رابطه با اعمال و محاسبه حقوق دولتی معادن شود. نبود سیستم‌های ذکر شده امکان برخوردهای قانونی با متخلفان را هم کمتر می‌کند. اگر سازمان نظام مهندسی در استان‌های مختلف به صورت جدی‌تری نقش‌آفرینی کند و شعب استانی خود را در راستای ارایه مشاوره، نظارت بیشتر و راستی آزمایی فعالیت‌های معدنی توسعه دهد، بخشی از چالش‌های بزرگ معادن کشور حل خواهد شد. از آنجایی که سازمان نظام مهندسی معدن از حقوق دولتی سهم ۳درصدی دارد، منابع لازم برای رشد شعب استانی این سازمان فراهم می‌شود.براساس آخرین آمار دریافتی موسسه پژوهش‌های بازرگانی حقوق دولتی معادن نزدیک به ۱۰ هزار میلیارد تومان است. اگر فرآیندهای آمارگیری و آماردهی شفاف و قابل اتکا باشد، این رقم میتواند به ۲برابر هم افزایش پیدا کند.
مزیت‌های تقویت سازمان نظام مهندسی معدن برای دولت و بخش خصوصی
تقویت سازمان نظام مهندسی معدن ایران نه تنها میتواند برای فعالان معدنی مزیت داشته باشد؛ بلکه معاونت معدنی وزارت صمت هم میتواند از این نهاد مهم در رفع مشکلات کمک بگیرد.
یکی از مشکلاتی دولت و فعالان معدنی، موضوع ارتباط مالی میان معدنکاران و مسولان فنی معادن است. سازمان نظام مهندسی معدن میتواند برای ارتقاء کیفیت نظارت مسولان فنی معادن و کاهش فساد در این زمینه، برای ارزیابی صـدور گواهـی یـا نظـارت بـر فعالیت‌هـای معدنـی بـه صـورت تصادفـی و براسـاس صلاحیت‌های فنـی مسول انتخـاب و اعـزام کند. پس از آن برای کاهش فسادهای مالی می‌توان و حـق الزحمـه مسـئولان فنـی را بـه حسـاب سـازمان نظـام مهندسـی معـدن واریـز و از طریـق سـازمان این مبالغ به حساب مسـئولان فنی واریز شود. حضــور مســئولان فنــی مقیــم در محــل معــدن بــه انتخــاب ســازمان نظــام مهندســی معــدن هــر اسـتان براسـاس صلاحیت‌های فنـی و تخصصـی مسـئولان فنـی می‌توانـد موجـب ارتقـای سـطح نظــارت برفعالیت‌هــای معدنــی شــود.
- نویسنده : جعفرگودرزی
