کانی مگ-تمامی فعالیت‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و حتی سیاسی کشور باید تحت نظارت سازمان‌ها و نهادهای مرتبط انجام شود. برای مثال یک فیلم ساخته نمی‌شود؛ مگر اینکه مجوزهای لازم را از وزارت ارشاد دریافت کند. به طور کلی هر فعالیتی یک سازمان، وزارتخانه و نهاد ناظر دارد. حوزه معادن کشور هم در بخشهای مختلف توسط نهادها،سازمان‌ها و وزارتخانه مرتبط نظارت می‌شوند. یکی از مشکلات و چالش‌هایی که در حوزه معدن کشورمان مطرح میشود، کارآیی نامناسب سیستمهای نظارتی است. باتوجه به اینکه بسیاری از این سیستم‌ها قدیمی هستند و به روش سنتی کار می‌کنند، نتیجه مطلوب و مناسبی را نخواهند داشت.
معادن کشور از یک تراکم خاص برخوردار نیستند. در تمامی شهرهای کشورمان پهنه‌های معدنی وجود دارد و عملیات معدنکاری در این معادن به روش‌های سنتی و یا مدرن انجام میشود. از آنجایی که برای نظارت بر عملکرد این معادن به نیروی انسانی بسیاری نیاز است، سازمان‌ها آنچنان که باید نمی‌تواند عملکرد معادن را در مناطق مختلف ارزیایی و نظارت داشته باشند.
تکنولوژی‌های جدید، سیستمهای نظارتی معادن را دقیق‌تر می‌کند
یکی از ضعف‌هایی که به این سیستم وارد است، نبود روش‌های جدید برای نظارت بر عملکرد معادن است. با استفاده از جدیدترین تکنولوژی‌ها می‌توان نظارت‌ها را دقیق‌تر، علمی‌تر و مطلوب‌تر انجام داد.
نبود سیستمهای نظارتی پیشرفته در حوزههای نظارتی معادن کشور منجر شده است که در بسیاری از مواقع، میزان استخراج، نیروی انسانی، چالش‌های زیست محیطی و … نامشخص باشد. همین موضوع در گام اول سطح حوادث معدنی را بالا برده و پس از آن آسیب‌های زیست محیطی را افزایش میدهد.
برای رفع این مشکل نیاز است که طیف‌های مختلف مرتبط با حوزه معادن در استان‌ها و به طور عام در کشور با یکدیگر همسویی و همگرایی داشته باشند. برای مثال سازمان صمت استان مجوز بهرهبرداری از معدنی را صادر می‌کند؛ اما سازمان محیط زیست و یا سازمان جنگل‌ها با آن مخالفت جدی دارد. به طور کلی این موضوع هم برای مدیریت معدن چالش‌آفرین است و هم به طور کلی سیستم رشد صنعت معدن در کشور را مختل می‌کند.
اگر طیف‌های مختلف مرتبط با حوزه معدن، باهم همسویی و همگرایی نداشته باشند، اقداماتی انجام میشود که نه مدیریت معدن میتواند بهرهبرداری مناسبی را داشته باشد و نه فرصتی برای توسعه و بهسازی منطقه جغرافیایی به دست می‌آید. تمامی این مشکلات مطرح شده ریشه در یک موضوع دارد و آن هم نبود روش‌های جدید و نوآورانه در سیستمهای نظارتی معادن است.
پلتفرم ناکام هوشمندسازی معادن
سال ۹۸ مرکز پژوهش‌های مجلس از ایجاد پلتفرمی برای هوشمندسازی معادن و نظارت بر آنها خبر داد. البته با گذشته سه سال هنوز هوشمندسازی این صنعت در ابتدای راه است.
پیاده سازی پلتفرم یکپارچه اینترنت اشیا، ایجاد سیستمهای مبتنی بر تحلیل کلان‌داده، ایجاد بازار تبادلات طرح‌های معدنی و صنایع معدنی و ایجاد شبکه اجتماعی متشکل از همه فعالان اکوسیستم معدن و صنایع معدنی از جمله راهکارهای هوشمندسازی بخش معدن و صنایع معدنی است. واقعیت این است که پلتفرم مذکور میتواند بسیاری از چالش‌های بزرگ صنعت معدن را برطرف کرده و مسیر رشد این صنعت را هموار کند. با این حال اجرای هر برنامه‌ای نیاز به مجموعه‌ای از زیرساخت‌ها دارد.
در نتیجه وجود پلتفرم مذکور، نیازمند تقویت زیرساخت‌ها، تدوین قوانین و مقررات و تشویق معادن و صنایع معدنی در جهت استفاده از ابزارهای هوشمند به منظور افزایش بهرهوری، ایجاد امکان نظارت مستمر، شفافیت، کاهش هزینه‌های تولید، صرفه جویی در انرژی و زمان، ارتقای ایمنی و ایفای مسئولیت‌های زیست محیطی و اجتماعی است.
معادن کشورمان هنوز از جزیی‌ترین امکانات و زیرساخت‌های فناوری‌های جدید بهره‌مند نیستند. از سوی دیگر به دلیل مشکلات اقتصادی سال‌های اخیر کشور، تجهیزات و ماشین‌آلات معدنی روز به روز فرسوده‌تر می‌شوند. اولین آثار این اتفاق رشد حوادث معدنی و به کام مرگ کشیدن کارگران معادن است.
رشد حوادث معدنی در نبود تکنولوژی‌های جدید
گزارش‌های حوادث معدنی و آسیب‌هایی که برخی معادن به محیط زیست وارد می‌کنند به دلیل نبود همین فناوری‌های و تکنولوژی‌های جدید از دید سازمان‌های نظارتی پنهان می‌ماند.
پیوند بین پدیده‌‌‌‌‌‌های فیزیکی و مجازی مهم‌ترین پدیده این دوره است. وجود اینترنت همراه و فراگستر، اینترنت‌اشیا، هوش‌مصنوعی (Artificial intelligence)، یادگیری ماشین (Machine learning)، حسگرها و پردازنده‌‌‌‌‌‌های کوچک‌تر و نیرومندتر، ظهور اتومبیل‌‌‌‌‌‌های خودران و روبات‌های هوشمند که قابلیت یادگیری و تعامل با انسان‌‌‌‌‌‌ها را دارند از جمله فناوری‌های نوظهور این دوره هستند. با شروع انقلاب صنعتی چهارم، نقش و اثر آن در حوزه معادن نیز آغاز شده است. طی حدود ۱۰سال گذشته و با ورود هوش‌مصنوعی و یادگیری ماشین در حوزههای مختلف معدنی اعم از اکتشاف، استخراج و بهرهبرداری و پشتیبانی تحولات مهمی رخ داده است که چشم‌انداز بسیار هیجان‌انگیزی برای آن تصور میشود. پهپادهای هوشمند و مجهز به انواع سنسورها که به کمک اکتشاف آمده‌‌‌‌‌‌اند، سیستمهای حفاری خودکار که به‌صورت هوشمند عمل می‌کنند، لودرها و تراک‌‌‌‌‌‌های خودران که بدون راننده محموله‌‌‌‌‌‌های چندین تنی را جابه‌‌‌‌‌‌جا می‌کنند و سیستمهای فرآوری و جداسازی باطله از ماده معدنی که به کمک الگوریتم‌‌‌‌‌‌های هوشمند و به‌صورت بهینه و کم‌هزینه عملیات فرآوری را کنترل می‌کنند، همگی محصول فناوری‌هایی هستند که بر پایه هوش‌مصنوعی و اینترنت اشیا و فضای‌مجازی شکل گرفته‌‌‌‌‌‌اند و در بسیاری از معادن دنیا در حال استفاده هستند. افزایش دقت و حساسیت فرآیندها، افزایش بهرهوری و کاهش مخاطرات و اثرات مخرب زیست‌‌‌‌‌‌محیطی از جمله تاثیرات مهم انقلاب صنعتی چهارم بر حوزه معدن هستند.
معادن هوشمند، آسان‌تر نظارت می‌شوند
سازمان‌های ناظر بر عملکرد معادن کشور می‌توانند علاوه بر راه‌هایی مانند، بازدید سرزده از مناطق معدنی روش‌های هوشمند را به سیستمهای نظارتی خود وارد کنند. اگر یک معدنی برای کم کردن حقوق دولتی خود میزان استخراج معدن را کمتر از برداشت‌های واقعی اعلام می‌کند، چاره‌ای جز استفاده از باسکول‌های هوشمند و نظارت دقیق بر روی آن وجود ندارد.
هر قدم که در مسیر پیشرفت و نظارت در حوزه معادن پیش رفته میشود، مسله هوشمندسازی و استفاده از تکنولوژی‌های روز دنیا اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. واقعیت این است که وقتی یک معدن به سیستمهای هوشمند مجهز باشد به راحتی می‌توان بر آن نظارت کرد. بررسی دوربین‌های کنترلی و یا بررسی باسکول‌ها و یا اگر ماشین‌های حمل بار به GPS مجهز باشند به راحتی می‌توان آنها را کنترل کرد.
از سوی دیگر در چند سال اخیر رشد شرکت‌های دانش بنیان و استارت‌آپ‌های معدنی میتواند زمینه‌ساز ظهور روش‌های جدید نظارتی بر عملکرد معادن باشد. انقلاب صنعتی چهارم در معادن نباید فقط مختص فعالیت‌های معدنی باشد. باید سازمان‌های ناظر به کمک شرکت‌های دانش بنیان روش‌های جدید نظارتی را در این صنعت پیاده‌سازی کنند.
در نهایت سازمان‌های نظارتی برای نظارت بهتر و علمی بر عملکرد معادن می‌توانند از فناوری‌های جدید در زمینه نقشه‌برداری هوایی و ماهواره‌ای، ایجاد زیرساخت‌های فناوری‌های جدید موج چهارمی و در نهایت، ایجاد ارتباط وزارت صمت و وزارت راه برای رصد جمل ونقل‌های جاده‌ای و ریلی مواد معدنی، استفاده از دوربین‌های هوشمند برای کنترل مواد سوختی و انرژی‌های مورد نیاز در معادن استفاده کنند.
- نویسنده : جعفرگودرزی
