معادن زیرزمینی نیاز جدی به روش‌های فناورانه شرکت‌های دانش بنیان دارند

جعفرخادمی حمیدی، عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس در گفتگو با خبرنگار کانی مگ، با اشاره به چالش‌های موجود در زمینه استخراج زیرزمینی معادن، گفت: بررسی وضعیت تجهیزات و فناوری‌ها و مکانیزاسیون معادن زیرزمینی کشورمان با کشورهای پیشرفته دنیا نشان می‌دهد که در حالت کلی کشورمان در این زمینه رشد مناسبی پیدا نکرده است.

وی ادامه داد: در حال حاظر برای استخراج معادن زیرزمینی یک عقب افتادگی جدی مشاهده می‌شود؛ از آنجایی که در حوزه ساخت ماشین‌آلات معدنی در کشور تجربه چندانی وجود ندارد باید راه طولانی را  در این زمینه طی کنیم.

وی افزود: فناوری مورد نیاز برای ساخت صفر تا صد یک ماشین کامل را در دسترس نداریم؛ اما مهارت و تخصص مورد نیاز برای ساخت تجهیزات جانبی و قطعات مصرفی ماشین‌آلات استخراجی را داریم که در حال حاظر نیز استفاده می‌­شوند.

تحریم‌ها مانع رسوخ فناوری به معادن کشور است

وی گفت: چندسالی است به علت شرایط تحریمی حاکم در کشور، رسوخ فناوری­‌های مرتبط افت داشته است و تجهیزات به روز رسانی نشده‌­اند و متعلق به دهه­‌های دور هستند؛ این عوامل باعث شده‌اند فاصله ما با کشورهای پیشرفته­ی دنیا، بیشتر و بیشتر شود.

خادمی حمیدی، تصریح کرد: همچنین در رابطه با خودکار شدن عملیات استخراج معادن زیرزمینی، فاصله زیادی با کشورهای پیشرفته دنیا داریم. البته این مورد بسته به روش استخراج، تولید و مقیاس معادن در مناطق مختلف دنیا متفاوت است؛ به طور مثال در کشورمان معادنی داریم که استخراج مکانیزه یا نیمه مکانیزه دارند، ولی نمی‌­توانیم بگوییم در حال حاضر معدنی با شرایط عملیاتی تمام خودکار یا حتی نیمه خودکار وجود دارد.‌

عضو هیت علمی دانشگاه تربیت مدرس در پاسخ به اینکه چقدر کشورمان توانایی تولید مقتدرانه این ماشین‌آلات خاص و سفارشی مناسب استخراج معادن زیرزمینی را دارد، گفت: شاید امکان طراحی و ساخت برخی از این ماشین‌آلات در معادن روباز وجود داشته باشد، اما در معادن زیرزمینی به علت پیچیدگی­‌ها و سختگیری‌­ها بیشتر در استانداردها، شرایط دشوارتر است و همان­طور که گفتم در دنیا هم کشورهای معدودی در زمینه طراحی و ساخت این تجهیزات ورود پیدا کرده‌­اند و تولید آنها در انحصار شرکت­‌های کمی است.

تولید ماشین‌آلات برای معادن زیرزمینی امکان‌­پذیر نیست

وی افزود: از طرف دیگر در رابطه با تجهیزات مناسب برای استخراج در معادن زیرزمینی باید گفت، تجهیزات و ماشین‌­آلات آنها نسبت به معادن سطحی، سفارشی و خاص هستند، زیرا معادن زیرزمینی نسبت به معادن روباز در شرایط متفاوت­‌تری هم قرار دارند.

این استاد دانشگاه ادامه داد: معادن روباز به واسطه گستردگی و شرایط دسترسی آنها، ماشین‌آلات بیشتری در دسترس دارند؛ به عنوان مثال گاهاً ممکن است ماشین‌آلات عمرانی به پروژه­‌های معدنی منتقل شوند و بالاعکس؛ به این دلیل است که فراگیری آنها نسبت به تجهیزات معادن زیرزمینی بیشتر است؛ بنابراین تعداد کمی از کشورهای پیشرفته، تجهیزات استخراجی مناسب برای معادن زیرزمینی تولید می­‌کنند و به واسطه تحریم‌­های حاکم در کشورمان ورود فناوری دشوار شده است.

وی ادامه داد: بنابراین تاکنون در کشورمان گام‌­های جدی برای طراحی و ساخت این تجهیزات در معادن زیرزمینی برداشته نشده است. جدا از این موارد تاکنون، ورود صنعت به ساخت و تولید قطعات و ابزار مصرفی ماشین آلات مانند تایر دیده شده است و می­توان گفت این توانایی را داریم و اقداماتی نیز در این زمینه انجام شده است؛ اما واقعیت این است که تولید صفر تا صد این تجهیزات، کاری دشوار است.

وی یادآور شد: اهمیت استانداردهای ایمنی، بهداشت و محیط زیست (HSE) در معادن زیرزمینی بیشتر است؛ به همین خاطر بهره‌برداران و مالکان معادنی که سفارش ساخت این ماشین‌آلات را دارند، به شرکت­‌هایی مراجعه می­‌کنند و به افرادی اعتماد دارند که صاحب سبک و شناخته شده باشند، زیرا به اعتقاد آنها، اعتماد به شرکت­‌های تازه ­کار سخت است.

شرکت‌­های دانش بنیان مسیر هوشمندسازی معادن را هموار می‌کنند

وی با اشاره به ورود شرکت‌­های دانش بنیان معدنی، برای جلب اعتماد و ساخت تجهیزات و ماشین‌آلات مورد نیاز معادن کشور، عنوان کرد: تعداد شرکت­‌های دانش ­بنیان فعال در زمینه طراحی و ساخت تجهیزات و ماشین‌آلات معدنی در کشور کم است. البته همین تعداد هم نیاز به دریافت حمایت­‌های بیشتری از سوی دولت دارند. شرکت­‌های دانش بنیان در خودکار کردن عملیات معدنی و هوشمندسازی معادن نقش بسیار مهمی دارند و به کنترل فرآیندها و بهبود عملیات معدن‌کاری سرعت می‌بخشند.

عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس در ادامه گفت: استفاده از مدل سرمایه‌­گذاری مشترک با حضور شرکت­‌های دانش ­بنیان، سرمایه­‌گذار، شرکت­‌های ریسک­‌پذیر و دولت به شتاب بیشتر در زمینه طراحی و ساخت ماشین­‌آلات معدنی کمک می­کند. اعتقاد جدی دارم که نیروی انسانی جوان در کشور، ذهن خلاق و فکر پویا و قابل اعتماد دارد.

خادمی در پاسخ به این سوال که آیا کمبود فناوری باعث شده است که اکثر شرکت­‌های معدنی تمایلی به فعالیت در زمینه استخراج معادن زیرزمینی نداشته باشند، گفت: تا کنون رشد فناوری در معادن سطحی نسبت به معادن زیرزمینی از روند بهتری برخوردار بوده است. معادن روباز به واسطه عوامل مختلف مثل تولید بیشتر،  دسترسی بهتر، شرایط کاری راحت­‌تر و ایمنی بیشتر، رشد بیشتری در تجهیزات و هوشمندسازی ماشین‌­آلات نسبت به معادن زیرزمینی داشته است.

امیدی برای تولید یک ماشین کامل وجود دارد

وی افزود: افق روشنی در رابطه با تولید صفر تا صد یک ماشین کامل در کشور وجود دارد؛ اما همان طور که گفتم ورود شرکت­‌های دانش بنیان هم به روند تولید این تجهیزات و ماشین‌آلات کاملاً مجهز و سفارشی، هنوز امکان­پذیر نیست. از نظر من بهتر است در این زمینه در گام اول، قطعات و تجهیزات جانبی این دستگاه­‌ها تولید شود، چراکه برای نیاز بازارهای داخلی هم بسیار مفید است. ماشین‌آلات عمر مشخصی دارند و با کمک به ساخت قطعات جانبی و تجهیزات مصرفی آنها، می­‌توان در افزایش طول عمرشان تأثیر گذاشت.

کشور ما راه طولانی را در مسیر اکتشاف عمیق باید طی کند

وی اضافه کرد: اکتشاف عمیق به خودی خود یک فناوری است. چالش­‌هایی که در استخراج معادن و معدن‌­کاری عمیق داریم در دسته چالش‌­های روز دنیا قرار می­‌گیرند. در حال حاضر یکی از رویدادهای مهم علمی در سرتاسر دنیا، موضوع اکتشاف و معدن­‌کاری عمیق است. در این رویدادها به نیازهای فناورانه برای ورود به عمق‌­های بیش از یک کیلومتر برای گمانه‌­زنی، حفاری و مغره­ برداری­‌های بعدی پرداخته می‌­شود.

خادمی تصریح کرد: در کشور ما تولید دانش فنی و نیز سرعت ورود فناوری‌­های مرتبط کم بوده است و به این دلیل تاکنون در اکتشافات عمیق رشد نکرده‌­ایم. از منظر فناوری طراحی و ساخت تجهیزات و یا به طور کلی بخش سخت افزاری مورد نیاز معادن زیرزمینی و اکتشاف عمیق، عقب هستیم. شرکت­‌های دولتی در این حوزه می­‌توانند نقش آفرینی بیشتری داشته باشند، زیرا شرایط برای شرکت­‌های نوپا و کوچک سخت‌­تر است؛ کما اینکه کشور ما راه طولانی را در مسیر اکتشاف عمیق باید طی کند.

وی با اینکه با توسعه روابط میان دانشگاه و صنعت و بررسی مشکلات میان این دو، عنوان کرد:عدم ارتباط مؤثر میان صنعت و دانشگاه سال­هاست که مطرح بوده و هنوزم هست. شاید از گذشته مدل موفق همکاری و ارتباطی بین این دو پیدا نکرده­ایم. اما امروزه زمینه­‌های بهبود ارتباطی در حال شکل گرفتن است. در بخش معادن و صنایع معدنی، امروزه شاهد اعلام نیازهای فناورانه بیشتر و فراگیرتر از سوی صنعت هستیم و مدل‌ها و طرح‌های دانشگاهی در صنعت ورود پیدا کرده­‌اند و گاهی از آنها حمایت می‌­شود. به نظر می­‌رسد مدیران امروزی معادن اعتقاد بیشتری به ارزش افزوده حاصل از رسوخ فناوری در زنجیره تولید دارند.