تحقیقات پایه حلقه مفقوده صنعت معدن کشور
تحقیقات پایه حلقه مفقوده صنعت معدن کشور
عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی، معتقد است، برای کشف ذخایر معدنی و ارائه یک الگوی واحد، نیاز به تحقیق و یک بررسی کلی است. وظیفه شرکت­ها و معادن خصوصی نیست که از آنها بخواهیم این الگوها را کشف کنند، بلکه سازمان­های دولتی باید این هزینه­ها را حمایت کنند

فریبرز مسعودی، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی، در گفتگو با کانی مگ،گفت: عمده فعالیت­‌های معدنی در دنیا در سه مورد خلاصه می­‌شود؛ نیاز، تقاضا و تولید. برای تولید یک محصول، نیاز به رویکرد­های جدیدی داریم، مانند مسائل اخلاقی یا انسانی و مسائل زیست محیطی که امروزه بسیار حائز اهمیت است. به طور مثال در نوروز امسال (۱۴۰۱) شاهد اعتراض­‌های مردمی و طرفدارهای محیط زیست در منطقه دنا در زاگرس بودیم.

وی ادامه داد: این اعتراض­‌ها برای تعدد معدن در این ناحیه است. آلودگی­‌های حاصل از معدن­‌کاری مانند گرد و خاک بر روی محصولات کشاورزی و آب و هوای این ناحیه تأثیر گذاشته است. اکوسیستم و زندگی جانوری این ناحیه به خطر انداخته افتاده است، ولی هنوز برنامه مشخصی برای این تعدد معدن در این ناحیه تعیین نشده است.

وی تأکید کرد: مسائل اخلاقی  یا انسانی در معدن مانند شرایط سخت کار و کارگران معادن زغال سنگ است که بررسی کند چرا این افراد باید در این شرایط سخت به استخراج زغال سنگ بپردازند.

دستگاه‌­های هوشمند، عملکرد راحت‌­تر و دقیق­‌تر دارند

عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی عنوان کرد: باید فعالیت­‌های معدن­‌کاری ما از روش سنتی به روش صنعتی و نوین تغییر پیدا کند. طراحی معدن باید با قائده و نظم بیشتری باشد تا باطله­‌های کمتری را بر جای بگذارد. از امکانات و دانش­‌های فنی بیشتر و بهتری استفاده شود و به این تغییرها اهمیت داده شود.

وی افزود: به طور مثال در نسل جدید فعالیت­‌های معدنی، به جای انسان از دستگاه­‌های هوشمند و رباتیک استفاده می­‌شود؛ این دستگاه­‌ها علاوه بر استخراج راحت­‌تر و دقیق­‌تر ماده معدنی و یا زغال سنگ، ایمنی و دقت بالاتری را به همراه دارند.

این استاد دانشگاه اظهار داشت: پسماندهای حاصل از استخراج معادن باید مدیریت بشوند. این پسماندها سمی هسند و زمانی که در مناطق آزاد رها می‌­شوند، آلودگی آنها توسط آب باران و جویبارها، به کشاورزی و ذخایر آب شیرین آن ناحیه منتقل  می‌­شود. پیشگیری از این رویدادها نیاز به مدیریت و مطالعه دارد. در سطح کلان باید مدل­‌هایی برای این­ها ارائه داده شود، طوری که معدن­‌کاری ما از روش سنتی به روش صنعتی پیش برود.

در روش‌­های دانش ­بنیان از تجربه درکنار دانش استفاده می­‌شود

 مسعودی با تأکید بر تأثیرگذاری شرکت­‌های دانش بنیان در پیشبرد اهداف معادن، گفت: دانش بنیان یعنی کاری که بر اساس برنامه، داده و علم باشد. برای پی بردن بهتر به مفهوم دانش بنیان یک مثال می‌زنم: فرض می­‌کنیم فردی در خیابان به دنبال  آدرسی می­‌گردد؛ او برای پیدا کردن آدرس به پرس و جو می‌­پردازد و از تجربه‌­های قبلی خود نیز استفاده می­‌کند؛ این کار علاوه بر اینکه زمان زیادی را تلف می‌کند، ممکن است صد در صد به نتیجه درست هم نرسد.

با ترکیب علوم پایه و خلاقیت صنعت روش دانش بنیان ایجاد می­‌شود

عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی، افزود: اگر بخواهیم روش دانش بنیان را در معدن بررسی کنیم باید بگوئیم، معدنی که از روش دانش بنیان استفاده می­کند، تا آخرین لحظه بهره­برداری، به طور کامل بر اساس الگوی اکتشاف خود، طراحی و برنامه ریزی می­شود؛ به طوری که با استفاده از دقت بالای یک نرم‌­افزار، همه­ فعالیت­‌های قبل و بعد فرآیندهای معدن­کاری برنامه‌­ریزی می­‌شود و همه­ این­ها بر اساس علم و دانش است، نه تجربه و روش­‌های استادکاری.

وی با شاره به اصطلاح نوآوری در تعریف دانش بنیان گفت: شرکت­‌های دانش بنیان برای نوآوری از مفروضات و داده‌­های علمی گذشته استفاده می­‌کنند، اما با این تفاوت که آن را تغییر می­‌دهند و در راه علمی جدید به کار می‌­برند؛ به طور مثال یک نفر لیزر را اختراع می‌­کند و یک شرکت دانش بنیان آن را در عمل چشم و یا در عملیات حفاری معدن به کار می‌­برد؛ به این روش نوآوری در شرکت­‌های دانش بنیان می­‌گویند.

مسعودی اظهار کرد: من هیچ وقت موافق از میان برداشته شدن علوم پایه نبوده‌­ام؛ زیرا این علوم پایه هستد که با سخاوت همه اطلاعاتشان را در اختیار صنعت قرار می­‌دهند و صنعت با خلاقیت، از دانستنی‌ها و یافته­‌های آنها کاربرد می­‌سازد.

وی ادامه داد: بر این اساس با ترکیب علوم پایه و خلاقیت صنعت روش دانش بنیان ایجاد می­‌شود؛ مانند رباتیک کردن تجهیزات معدن. ربات و سیستم­‌های رباتیک را در جای دیگر استفاده می­‌شدند، ولی امروزه شرکت‌­های دانش بنیان با استفاده از خلاقیت، تجهیزات معدنی را رباتیک می‌­کنند.

سازمان­‌های دولتی از پروژه‌­های اکتشافی تحقیقات پایه حمایت نمی­‌کنند

مسعودی با بیان اینکه، عملکرد معادن در استخراج عمیق ضعیف است، عنوان کرد: علت اصلی این موضوع، به هزینه نکردن سازمان­‌های دولتی از تحقیقاتی است که توسط علوم ­پایه انجام می­‌شود. برای کشف ذخایر معدنی و ارائه یک الگوی واحد، نیاز به تحقیق و یک بررسی کلی است. این تحقیقات با یک سرمایه­‌گذاری و با در نظر گرفتن بودجه دولتی امکان پذیر است. به طوری بعد از تحقیق، ارائه این الگو در اختیار صنایع معدنی قرار خواهد گرفت تا بتوانند در عمق­‌های بیشتر به بهره‌­برداری از ماده معدنی بپردازند.

وی اظهار داشت: امروزه سازمان‌­های دولتی در صورتی برای تحقیق و مطالعات معدنی اقدام به پرداخت هزینه می­‌کنند که مطمئن باشند آن تحقیقات صد در صد به کشف ماده معدنی می­‌رسد. در صورتی که رسالت سازمان­‌های دولتی حمایت از کشفیات و تحقیقات علوم پایه است.

وی یادآور شد: این­ها درحالی است که در صنعت نفت برای بررسی ذخایر نفت، هزینه‌­های لازم برای پیدا کردن الگوهای زیرزمینی از سوی همین سازمان­‌های دولتی پرداخت شده است. شرکت­‌های نفت با در دست داشتن این اطلاعات، به راحتی در سازند­های زمین ­شناسی مربوطه ورود پیدا می­‌کنند و به استخراج نفت می­‌پردازند. آنها می‌­دانند در چه سازندهایی و در چه بخش‌­هایی باتوجه به چین خوردگی‌ها و گسلش آن ناحیه ورود پیدا کنند زیرا الگوهای زیر زمینی ذخایر نفتی از قبل تهیه شده است.

متولی­ برای تقبل هزینه‌­های حاصل از تحقیقات پایه وجود ندارد

عضو هئیت علمی دانشگاه شهید بهشتی، بیان داشت: تاکنون برای الگوی توزیع ذخایر ماده­‌های معدنی مانند آهن، چه اقداماتی تحقیقاتی انجام شده است؟ تحقیق و پیدا کردن الگوهای اکتشاف، وظیفه شرکت­‌ها و معادن خصوصی نیست که از آنها بخواهیم این الگوها را کشف کنند، بلکه سازمان‌­های دولتی باید این هزینه‌­ها را حمایت کنند.

وی ادامه داد: اگر دانشگاه بخواهد اقدام به پژوهش‌­های اکتشاف، مانند توزیع پی­سنگ پرکامبرین آهن در ایران کند، سازمان‌­های دولتی به صرف اینکه این حرکت تنها یک فعالیت پژوهشی است، از آنها حمایت نمی­‌کند. در صورتی که این پژوهش‌­ها نیاز به زمان دارند و برای اجرایی شدنشان، باید به آنها زمان داد. اگر تحقیقات دانشگاهی علوم پایه سریعاٌ به نتیجه نرسد، سازمان­‌های دولتی آنها را بی فایده در صنعت در نظر می­‌گیرد، در صورتی که به این تحقیقات باید زمان داد.

وی تأکیدکرد: همان­طور که علوم پایه بدون هیچ چشم داشتی نتایج حاصل از تحقیقاتشان را در به صورت مقاله و سایر خدمات در اختیار عموم و صنعت قرار می‌­دهند، بدون هیچ چشم داشتی هم باید برای تحقیقاتشان بودجه درنظر گرفته شود.

مسعودی با اشاره به اینکه صنعت­گران نتایج حاصل عملکردشان را به هیچ وجه منتشر نمی‌­کنند، اظهار کرد: وقتی آنها روش جدیدی را ابداع می­‌کنند و از آن بهره می‌­برند، دلیلی ندارد که بخواهند آن را منتشر کنند؛ اما همه از علوم پایه توقع دارند که نتایج حاصل از تحقیقاتشان را در اختیار عموم قرار بدهند. اصلاً اشکالی ندارد و علوم پایه نتایجش را منتشر خواهد کرد اما بهتر نیست سازمانی هم هزینه­ این تحقیقات را متقبل شود؟

وی تصریح کرد: تاکنون سازمان­‌های دولتی در هزینه‌­های اکتشاف الگوهای عمیق ذخایر مواد معدنی، به خوبی از علوم پایه حمایتی نداشته‌­اند، بنابراین امروزه در مسائل اکتشافات عمیق، پیشرفت چشمگیری نداشته­‌ایم.

دولت پژوهش­‌های مبنی بر اکتشاف را نادیده می­‌گیرد و فقط پژوهش­‌های فرآوری مواد معدنی را حمایت می­‌کند

مسعودی با انتقاد به عملکرد دولت در عدم حمایت تحقیقات پژوهش­ محور عنوان کرد: متأسفانه در سال­‌های اخیر توجه دولت از تحقیقات پژوهش محور، به سمت تحقیقات محصول محور جلب شده است و در صورتی برای پروژه­های معدنی بودجه در نظر می­گیرد که نتایج آنها صدر در صد به نتیجه برسد.

وی افزود: در صورتی که بعد از کشف الگوهای زیرزمینی و یا به طور کلی الگوهای اکتشاف، باید به آن فرصت داده شود تا به مرحله بهره‌­برداری برسد. اما موضوع فقط تا به اینجا ختم نمی­‌شود؛ سازمان­‌های دولتی حتی برای اکتشاف صد در صدی ذخایر معدنی هم هزینه پرداخت نمی­‌کنند و فقط برای فرآوری محصولات معدنی بودجه درنظر می‌­گیرند.

این استاد دانشگاهی، تصریح کرد:چندی پیش طرحی را برای پی­‌جویی عناصر کمیاب برنامه‌­ریزی کردیم؛ اما سازمان­‌های دولتی از آن حمایت نکردند، زیرا دولت فقط برای فراوری عناصر کمیاب هزینه می­‌کند. حال سوال اینجاست، تا وقتی که این عناصر کشف و استخراج نمی‌­شوند، چگونه آنها را فرآوری کنیم؟

عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی، ادامه داد: باید در صنعت معدن کشور بودجه­‌هایی برای یافتن الگوی توزیع مواد معدنی اختصاص داده شود و نتایج حاصل از آن را بدون هیچ چشم داشتی منتشر کرد.

بعد از کشف الگوهای اکتشاف، باید به آن فرصت داده شود

مسعودی در پاسخ به این سوال که برای یافتن الگوهای اکتشاف به چه تکنولوژی و تجهیزات جدیدی نیاز داریم، عنوان کرد: خوشبختانه هم­اکنون در صنعت به هیچ تکنولوژی خاصی نیاز نداریم و تا زمانی که هدف مشخص باشد و به آن بودجه لازم اختصاص داده شود، بخش­‌های مربوطه توانایی لازم برای عملیاتی کردن تحقیقات خود دارند. آنها می­‌دانند که از چه روش­‌هایی فعالیت­‌هایشان را به سرانجام برسانند، فقط باید به آنها زمان داده شود تا تحقیقاتشان به مرحله بهره­‌برداری برسد.

وی در پایان خاطر نشان کرد:خوشبختانه کشور ما دارای افراد با تجربه در سطح جهانی در زمینه‌­های اکتشاف، زمین ­شناسی و فراوری است. مهم است که در نحوه تحقیق آنها دخالت نشود و مدیریت پژوهش­‌ها را به آنها واگذار کنیم و اجازه بدهیم از خلاقیت و دانششان در این مسیر استفاده کنند.

 

  • نویسنده : عاطفه عبدالهی