کانی مگ – از ابتدای فعالیت‌های نوین در حوزه معادن، اهمیت و توجه به متغییرهای نوآوری و پیشرفت در اجزای مختلف معدنکاری، راهی برای بهره‌وری و سودآوری بیشتر در نظر گرفته می‌شد. دستیابی به اهداف برنامه‌ریزی بلند مدت و کوتاه مدت،حاصل عملکرد مطلوب بهینه سازی در معادن است که با ایجاد تناسب و توازن مناسب میان زیرسیستم‌ها به پیش بینی در اهداف آینده می‌پردازد و با ایجاد بهترین تصمیم در روند معدنکاری انجام می‌شود.
امین اله موسوی نقلی، استادیار دانشگاه تربیت مدرس معتقد است« بهینه سازی در تمامی قسمت‌های معدن تأثیر گذار است؛ اما در معادن بزرگ بهترین عملکرد را دارد. در معادن کوچک مقیاس به دلیل کم بودن وسعت فعالیت‌ها، ارائه یک برنامه بهینه و پیش‌بینی آینده بهره‌برداری، میتواند توسط یک انسان یا یک شخص امکانپذیر باشد؛ اما در معادن بزرگ برنامه‌ریزی برای قسمت‌های مختلف معدن و تخصیص ماشین‌آلات و سایر فعالیت‌ها، نیازمند یک برنامه‌ریزی سیستمی است که یک برنامه بهینه را برای آینده این معادن، پیش‌بینی و ارائه بدهد.» در ادامه مشروح صحبت‌های وی را می‌خوانید.
بهینه‌سازی معدن چیست و چه کاربردی دارد؟
بهینه‌سازی معدن در تمام قسمت‌های معدن، اعم از اکتشاف، استخراج، فراوری و خردایش محصولات معدنی به کار گرفته می‌شود. بهینه‌سازی به منظور ایجاد بهترین تصمیم در روند معدنکاری انجام می‌شود و به برنامه‌های پیشروی کوتاه مدت و بلند مدت می‌پردازد. در حوزه استخراج معادن، بهینه‌سازی میتواند در برنامه‌ریزی‌های بلند مدت و کوتاه مدت، انتخاب و استفاده از ماشین‌آلات، پارامترهای فنی مانند عیار حد و مسایلی از این قبیل به کار گرفته شود.
زمانی که اکتشافات یک معدن به حد قابل قبولی می‌رسد، مدلسازی و برنامه‌ریزی‌های تولید معدن توسط نرم‌افزارهای بهینه‌سازی انجام می‌شود. روش کار به این صورت است که پس از ساخت مدل کانسار در مرحله اکتشاف، اطلاعات این مدل به عنوان ورودی در نظر گرفته می‌شود و سپس توسط نرم‌افزارها طرح و برنامه‌ریزی ها ارائه می‌شود.
کشور ما در بهینه‌سازی معادن چه جایگاهی دارد و چقدر تا به امروز در این عرصه ورود پیدا کرده است؟
در کشور ما بهینه‌سازی معادن توسط نرم‌افزارها، از اواخر دهه ۷۰ به صورت فراگیرتری شروع شده است. معادن قدیمی و بزرگ مانند معدن مس سرچشمه از دیرباز با شرکت‌های خارج از کشور همکاری داشته است، بهینه‌سازی معدن را از همان سال‌ها در دستور کار خود قرار داده است. معادن بزرگ در استفاده از نرم‌افزارهای بهینه‌سازی پیشرو بوده‌اند و خوشبختانه امروز به مرحله‌ای رسیدیم که معادن کوچک هم از این نرم‌افزارها استفاده می‌کنند.
امکانات پایه‌ای در استفاده از نرم‌افزارها و جوددارد و پایه آنها نیز الگوریتم‌هایی است که در قدیم نوشته شده‌اند و ما در دانشگاه تدریس می‌کنیم. اما آنچه این روزها در دنیا در مورد بهینه‌سازی معدن صحبت می‌شود هوشمند سازی معادن و استفاده از داده‌های تولیدی در به روز رسانی تصمیم‌ها است؛از آنجایی که دسترسی به نرم‌افزارهای اورجینال وجود ندارد، نمی‌توانیم از قسمت‌های پیشرفته آنها استفاده کنیم، بنابراین بازخورد خوبی هم را به همراه ندارد؛ اما همانطور که گفته شد، معادن بزرگ در حال استفاده از نرم‌افزارهای پایه بهینه‌سازی هستند و معادن کوچک هم در حال ورود به استفاده از این تکنولوژی هستند.
ورود به معدنکاری نسل چهارم در بهینه‌سازی معادن چه تاثیری دارد؟
فعالیت‌های معدنی هم مانند سایر شرایط حاکم در کشور تابع قوانین موجود و تحریم‌ها هستند. اختلاف ارزش پول ایران با کشورهای خارجی، باعث شده است که اکثر شرکت‌های داخلی نتوانند نرم‌افزارهای بهینه‌سازی را به صورت اورجینال تهیه کنند، بنابراین از نرم‌افزارهای قفل شکسته استفاده می‌کنند. انقلاب دیجیتالی که هم‌اکنون در جریان آن قرار داریم، باعث می‌شود که نرم‌افزارها تحت وب شوند و دیگر نتوان از نسخه‌های غیر دیجیتال آنها استفاده کرد. با تحت وب شدن نرم‌افزارها، نمی‌توان به بسیاری از ابزارهای مدیریتی آنها دسترسی پیدا کرد زیرا اینها دیگر قفل شکسته نیستند و فرمانشان تحت وب است.
چقدر ورود شرکت‌های دانش بنیان را به صنعت معدن مهم می‌دانید؟
قطعاً این مجموعه‌ها بسیار می‌توانند در رشد صنایع معدنی مؤثر باشند. در بهینه سازی معادن تعداد اندکی شرکت دانش بنیان وجود دارد و تکمیل زنجیره‌های تولید ابزار آلات هوشمند و نرم‌افزارهای تخصصی، مورد نیاز کشور است. به نظر می‌رسد پیشران این بخش‌ها،شرکت‌های دانش بنیان هستند که نقش اولیه آنها نوآوری در معادن و صنایع معدنی است.
از شرکت‌های دانش بنیانی که در این عرصه ورود پیدا کرده‌اند، می‌توانم به دو شرکت که در پارک علم و فناوری یزد کار خود را آغاز کرده‌اند اشاره کنم که موفق بودند، محصولاتی در حوزه تخصیص ماشین‌آلات و سامانه ثبت اطلاعات را توسعه دهند. به نظر من جای کار زیادی در این زمینه وجود دارد که مستلزم حمایت معادن از ایده های نوآورانه در این حوزه است.
این شرکت‌ها نیز به نوبه خود، مشکلات ویژه‌ای دارند؛ چنانچه مشکلات این مجموعه‌ها در بحث تأمین مالی و دسترسی به تجهیزات روز دنیا و برطرف شدن مشکلات اتصال اینترنت و تحت وب بودنشان، حل شود، قطعاً محرک و پیشران خوبی برای صنایع معدنی کشور به ویژه در بحث بهینه‌سازی معادن خواهند بود.
به نظر شما در کشورمان بهینه‌سازی در کدام قسمت‌های معادن کاربرد بیشتری دارد؟
در حوزه استخراج، برنامه‌ریزی بلند مدت و استراتژیک را در حد قابل قبولی داریم و هم‌اکنون در حال انجام است؛ اما بهینه‌سازی تاکتیکی و عملیاتی معدن و نیز تصمیم‌گیری پیشرفته مبتنی بر تحلیل داده را هنوز در کشورمان نداریم و علت این است که به قسمت‌های پیشرفته نرم‌افزارهای بهینه‌سازی که تحت وب هستند، دسترسی نداریم. اصلی‌ترین نرم‌افزار بهینه‌سازی که در حوزه استخراج معادن استفاده می‌شود نرم افزارهای مجموعه دیتاماین و ژئوویا هستند؛ این نرم‌افزارها در حد پایه و مقدماتی در عملیات استخراج استفاده می‌شود.
آیا بهینه‌سازی معادن به نوع ذخیره ماده معدنی و کوچکی و بزرگی معادن ارتباط دارد؟
بهینه‌سازی در همه قسمت‌های معدن تأثیر گذار است؛ اما در معادن بزرگ بهترین عملکرد را دارد. در معادن کوچک مقیاس به دلیل کم بودن وسعت فعالیت‌ها و تعداد کم کامیون و ناوگان‌های بارگیری، ارائه یک برنامه بهینه و پیش بینی آینده بهره‌برداری، میتواند توسط یک انسان یا یک شخص امکانپذیر باشد؛ اما در معادن بزرگ برنامه‌ریزی برای قسمت‌های مختلف معدن و تخصیص ماشین‌آلات و سایر فعالیت‌ها، نیازمند یک برنامه‌ریزی سیستمی است که یک برنامه بهینه را برای آینده این معادن، پیش بینی و ارائه بدهد.
چرا در معادن روباز بهینه‌سازی بهتر و بیشتر از معادن زیرزمینی انجام می‌شود؟
علت اصلی بهینه‌سازی کمتر در معادن زیرزمینی این است که قضاوت مهندسی در معادن زیرزمینی بیشتر از معادن روباز است. در معادن زیرزمینی با پیچیدگی‌های بالایی مواجه می‌شویم که اگر بخواهیم آنها را به صورت کد و قاعده برای کامپیوتر تعریف کنیم، کار دشوارتر می‌شود؛ در حالی که در معادن روباز این پیچیدگی‌ها وجود ندارد و همه عوامل به وضوح مشخص است.
دلیل دیگر این است که معادن روباز از دیرباز بیشتر مورد استقبال قرار می‌گرفته‌اند و به مرور زمان که عیار کانسار در سطح کاهش یافته است توجه به ذخایر زیرزمینی بیشتر شده است؛ به همین خاطر است که تا چندسال قبل اکثر شرکت‌های ساخت نرم‌افزار بهینه‌سازی، به معادن روباز توجه بیشتری داشته‌اند و بعد از آن این شرکت‌ها، شروع به طراحی و ارائه نرم‌افزارهای بهینه‌سازی معادن زیرزمینی می‌کنند.
پیچیدگی معادن زیرزمینی بیشتر از معادن روباز است و تاکنون به معادن روباز توجه بیشتری می‌شده است؛ قطعاً معدنکاری در آینده از آن معادن زیرزمینی است.
- نویسنده : عاطفه عبدالهی
