کانی مگ-انقلاب صنعتی چهارم این روزها در تمام جهان جایگاه پیدا کرده است. حالا صحبت از ورود جهان به انقلاب صنعتی پنجم می‌شود؛ اما بسیار از کشورها هنوز نتوانسته‌اند تغییرات دنیای جدید را بپذیرند و بر موج‌های صنعتی سوار شوند. زمانی که موضوع انقلاب صنعتی چهارم مطرح شد، عده‌ای تصور می‌کردند که با وجود ربات‌ها انسان‌ها دیگر جایگاهی در کارخانه‌ها و صنایع نخواهند داشت؛ اما رشد نسل چهارم صنعت در جهان تصور دیگری ارایه کرد. کریستوف هانیش(Christoph Hanisch) مدیر تحقیقات شرکت فستو AG آلمان معتقد است که تصور کارخانه‌ها بدون حضور نیروی انسانی در انقلاب صنعتی چهارم درست نیست. بلکه فناوری‌های موجود ظرفیت‌های نیروی انسانی را بالاتر می‌برد. وی که در دانشگاه دوسلدورف فیزیک خوانده و در زمینه میکرو مغناطیس تحقیقات گستردهای را انجام داده است، می گوید«تغییر یک نیاز است، زیرا هر فناوری یک جنبه از نوآوری را نشان میدهد. نمی توانیم نسبت به تغییرات و تحولات صنایع دنیا بی تفاوت باشیم.» در ادامه مشروح صحبت‌های وی را بخوانید.
مهمترین دستاورد انقلاب صنعتی چهارم در کارخانه‌ها چیست؟ آیا مخاطرات این تحول برای نیروی انسانی جدی است؟
انقلاب صنعتی چهارم، با ویژگی‌هایی مانند بالا رفتن ظرفیت‌های تولید و تغییرات شگرف در صنایع، مطرح شده است. بدون شک این تحول با چالش‌ها و فرصت‌هایی همراه است.انقلاب صنعتی چهارم، تحولی است که از دگرگونی در صنایع خبر میدهد. در نتیجه تولیدکنندگان که صاحبان مشاغل و کارخانه‌ها مهمترین گروه مخاطبان آن هستند. در این دگرگونی تولیدکنندگان و صاحبان کارخانه‌هایی که باید به این انقلاب جهانی بپیوندند، دیگر نمی‌توانند با رویکر سنتی و روش‌های قبلی به فعالیت خود ادامه دهند. در انقلاب صنعتی چهارم، تولیدکنندگان برای بهره‌مندی از تحولات جدید باید دیدگاه خود در رابطه با مفاهیمی همانند شبکه‌سازی عمودی، سیستم‌های تولید هوشمند، تجمیع افقی با نسل جدید شبکه‌های زنجیره ارزش، به‌کارگیری مهندسی در کل زنجیره ارزش و تاثیر فناوری‌هایی با رشد نمایی را در مسیر توسعه تغییر دهند.
کارخانه‌ها باید چه مسیری را باید طی کنند؟
آینده کارخانه‌ها در انقلاب صنعتی چهارم با چالش جدی رو به رو است. فناوری در انقلاب صنعتی تاثیر مهمی در سرنوشت کارخانه دارد. با این حال، هیچ جایگزینی برای دیدگاه انسان محور و بعد عملی آن وجود ندارد. پس ما نیاز داریم در ارزش‌ها تجدید نظر کنیم. ارزش امروز جهان یک انقلاب صنعتی بر پایه تکنولوژی و علم روز دنیا است که باید اشتغالزا هم باشد. در غیر این صورت آینده‌ای برای کارخانه‌ها وجود ندارد. نباید فراموش کنیم که اختراعات بزرگ با تصاویری که از مردم در ذهن مخترعان وجود داشت، شکل گرفت. آینده کارخانه‌ها بدون مردم هیچ تصویری ندارد. در کارخانه‌های نسل جدید باید تحقیقات فراتر از تکنولوژی بوده و درک چگونگی آن را در تولید به کار گرفته شود.
چگونه در کارخانه‌ها تحقیقات فراتر از تکنولوژی می‌شود؟
متاسفانه آنچه که در کارخانه‌های ایرانی شاهد آن هستیم ضعف در بخش تحقیقات است. واحدهای تحقیقات باید در دل کارخانه‌ها و بخشی بزرگی از آن را اشغال کند. تحقیقات باید واحد پیشروی یک بنگاه اقتصادی باشد. این تحقیقات است که تحولی بزرگ به نام انقلاب صنعتی چهارم را هشدار میدهد. در دنیای امروز بیشترین کسانی که از پیشرفت فناوری و علوم بهره‌مند می‌شوند، تأمین کنندگان سرمایه‌های ذهنی و فیزیکی،مخترعان، سهامداران و سرمایه گذاران هستند که همین مسئله نیز افزایش شکاف در بهره‌مندی از ثروت را میان آن دسته از افرادی که به سرمایه و در مقابل به کار وابسته هستند، توجیه می‌کند. بنابراین، فناوری یکی از دلایل اصلی رکود درآمدی و یا حتی کاهش درآمد برای اکثریت جوامع در کشورهای با درآمد بالا به حساب می‌آید. از سوی دیگر تقاضا برای کارگران با مهارت بالا افزایش پیدا می‌کند. در حالی که تقاضا برای کارگران با مهارت و تحصیلات کمتر حتما کمتر خواهد شد. در نتیجه نیاز بازار کاملا دو قطبی شده و متاسفانه قشر متوسط در این میان از سرعت موج جدیدی که جهان تحت تاثیر خود قرار داده، جا می‌مانند. حال اگر تحقیقات در کارخانه‌ها با سرعت بیشتری نسبت به تکنولوژی حرکت کند، میتواند نیاز به توانمندسازی نیروی انسانی را پیش بینی کرده و نسبت به اصلاح آن اقدام کند. کارخانه‌های جدید، بنگاه‌هایی هستند تحقیقات محور با نیروی انسانی قوی.
انقلاب صنعتی چهارم مشاغل قشر متوسط را چگونه تحت تاثیر خود قرار میدهد؟
وقتی اتفاقی آن هم با این سرعت جهان را در بر می گیرد،باید منتظر اثرات آن بر لایه لایه جامعه و اقتصاد کشورها بود. بدون شک فناوری‌هایی که زیربنای انقلاب صنعتی چهارم را مستحکم می‌سازند، تأثیر به سزایی بر مشاغل دارند. همین زنجیره تامین و عرضه که در سال‌های اخیر تا به این اندازه متحول شده در آینده تغییرات بسیار جدی‌تری را به خود می‌بیند. اما این امکان هم وجود دارد که فناوری‌های جدید، در روزهای نه چندان دور، شیوه‌های کاملا نوینی برای تأمین نیازهای موجود ارائه کنند که به میزان قابل توجهی زنجیره‌های ارزش صنایع را مختل خواهد کرد. حال شغل‌های میانی که ارتباط نزدیکی با این صنایع دارند باید تمام تلاش خود را همسو شدن با تغییرات روز به کار بگیرند.
آیا در این روند شغل‌های جدیدی به وجود می‌آورد؟ امکان از بین رفتن مشاغل قدیمی تا چه میزان وجود دارد؟
اینکه شغل‌های جدید در فرآیند انقلاب صنعتی چهارم به وجود می‌آیند کالا واضح است. از سوی دیگر برخی شغل‌ها هم در این جریان از بین می‌روند. این تجربه بارها در تحولات جهانی رخ داده است. روزی سیستم پرداخت حقوق و دستمزدها در کارخانه‌ها نیروی انسانی بسیاری را جذب می‌کرد؛ اما در عصر کامپیوتر،نرم افزارها جایگزین نیروی انسانی شدند. در این پروسه کم کم مشاغل میانی از بین رفتند؛ اما نیروی بسیاری جذب کار در بخش نرم افزارها و خلق نرم افزارهای جدید شدند. در انقلاب صنعتی چهارم، صاحبان مشاغل باید توجه داشته باشند که رقبای باهوش و خلاق به دلیل دسترسی به شبکه‌های دیجیتال جهانی برای انجام تحقیق، توسعه، بازاریابی، فروش و توزیع محصولات، می‌توانند از طریق ارتقاء کیفیت، سرعت و یا قیمت، بسیار سریعتر از حد تصور جایگزین کسانی شوند که در حوزه مربوطه سال‌ها حرفی برای گفتن داشته‌اند. همین مسئله نیز میتواند روند اخلال در زنجیره‌های ارزش صنایع را سرعت بخشد.
بخش تقاضا هم دست خوش تغییر می‌شود؟
شک نکنید. همین الان تغییر تقاضا در جهان یکی از دلایل ظهور انقلاب صنعتی چهارم است. در تغییرات جدید باید منتظر تغییرات عمده در بخش تقاضا باشیم.افزایش شفافیت، تعامل با مصرف کنندگان و ارائه الگوهای جدید رفتار مصرف کننده (که عمدتا بر دسترسی به اطلاعات و شبکه‌های موبایل مبتنی است)، شرکت‌ها را مجبور می‌کند تا شیوه های طراحی، بازاریابی و ارائه تولیدات و خدمات خود را با شرایط حاکم وفق دهند. بنگاه‌های اقتصادی چاره‌ای جز تغییر در ارائه محصولات و تعامل بیشتر با مصرف کنندگان ندارند. در غیر این صورت باید به پایان عمر خود بیندیشند. عصر تازه‌ای که در صنعت جهان در حال وقوع است باید بسیار جدی گفته شود. اگر بخواهیم انقلاب صنعتی چهارم و تاثیر آن بر آینده کارخانه‌ها را بررسی کنیم نیاز به بازبینی و تحقیق در سه حوزه نیروی انسانی،عرضه و تقاضا و مشاغل میانی است. البته انقلاب چهارم بر مشاغل بیش از هر بخش دیگری تاثیر می‌گذارد.
مهمترین تاثیر انقلاب چهارم بر مشاغل چیست؟
آثار متعددی خواهد داشت؛ اما شاید مهمترین آنها بر انتظارات مشتریان، ارتقاء تولیدات، تلاش‌های جمعی و الگوهای سازمانی باشد.انقلاب صنعتی سوم که مبتنی بر فناوری‌های ساده دیجیتال بود مشاغل میانی را به صورت جدی دست خوش تغییر کرد، حال انقلاب صنعتی چهارم که آغاز آن حرکت به سوی ابداعات مبتنی بر ترکیب فناوری‌های نوین است. کارخانه‌ها،بنگاه‌ها، شرکت‌ها را وادار می‌کند تا در ساختارها و شیوه‌های تجاری خود تجدید نظر کنند. در این میان، رهبران تجاری و مدیران ارشد اجرایی در صنایع و شرکت‌های مختلف نیاز دارند تا محیط در حال تغییر پیرامون خود را به خوبی شناخته و به صورت مداوم و بی وقفه به دنبال استفاده از ابداعات جدید باشند.
- نویسنده : محمد قهرمانی کوشان
