فرج الله شیرازی کارشناس باستان‌شناسی در گفتگو با گانی مگ، درباره ظرفیت‌هایی که باستان شناسانی میتواند برای معادن قدیمی ایجاد کنند، گفت: انسان نیاز به مواد خام اولیه، مواد موجود در معادن سنگی و مواد معدنی موجود در معادنی که محصولات اولیه فلزات اساسی را تامین می‌کنند، دارد. طبیعتا برای انسان پس از پایان دوره […]
فرج الله شیرازی کارشناس باستان‌شناسی در گفتگو با گانی مگ، درباره ظرفیت‌هایی که باستان شناسانی میتواند برای معادن قدیمی ایجاد کنند، گفت: انسان نیاز به مواد خام اولیه، مواد موجود در معادن سنگی و مواد معدنی موجود در معادنی که محصولات اولیه فلزات اساسی را تامین می‌کنند، دارد. طبیعتا برای انسان پس از پایان دوره نوسنگی و آغاز دوره متوسنگ بسیار مهم است که این مواد خام هم برای ساخت ابزار و هم برای سنگ‌های نیمه قیمتی و تزئینات و موارد این چنینی مورد استفاده قرار دهد. پس طبیعی است که از گذشته بسیار دور، انسان به فکر استفاده از منابع معدنی افتاده باشد که طبیعتا فلات ایران به دلیل وضعیت توپوگرافی و ساختار زمین شناسی، سرشار از معادن منابع مختلف از سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی گرفته تا سنگ‌های معدنی و انواع فلزات و طبیعی که حداقل از دوره متوسنگ این شواهد را می توانیم ببینیم. به عبارت بهتر معادن قدیمی و کهن در کشورمان سبقه تاریخی دارند.
وی ادامه داد: براساس شواهد بسیار آشکار معدن‌کاوی و فلزگری می‌توانیم به خوبی ببینیم این پیشینه بسیار کهنی که در زمینه استفاده از منابع معدنی وجود دارد، توانسته است منشا تحول در حوزه معدنکاری شود. معادن قدیمی و تلاش برای استفاده از منابع آن، طبیعتا به افزایش بهره‌وری اقتصادی در روزگار معاصر ما کمک می‌کنند. همچنین معادن قدیمی می‌توانند نشانه از وجود زمینه‌ها و ابداعات تکنولوژیک و فناوری که ما در این دوره‌های مختلف داشتیم را به نمایش بگذارند. به صراحت می‌توان گفت ایرانی‌ها پیش قراول در زمنیه معدنکاری و استفاده از روش‌های نوآورانه در معادن بودند. آثار به جای مانده در معادن قدیمی نشان میدهد که معدنکاران در زمینه استخراج فلزات و سنگ‌های مختلف بسیار پیشرو بودند. شواهد باستان شناسی در این زمینه بسیار زیاد است. متاسفانه با توجه به وضعیت و پتانسیلی که در گذشته داشتیم در حال حاضر عملی نکرده‌ایم نتوانستیم آن روند پیشرفت را همچنان حفظ کنیم.
این کارشناس باستان‌شناس در پاسخ به این پرسش که چرا معادن کشورمان با توجه به سابقه تاریخی که دارند از روش‌های نوین عقب مانده‌اند؟ اظهار کرد: به دلیل عدم دسترسی به امکانات و ابزارهای کارآمد تکنولوژیک برای استخراج و استحصال متاسفانه نتوانستیم از شیوه‌هایی که کشورهای دیگر در این زمینه استفاده می‌کنند، بهره‌مند شویم. برای مثال معادن قدیمی کشور می‌توانند ظرفیتهای ژئوتوریسمی قابل توجهی داشته باشند و باعث درآمدزایی شوند؛ اما از این ظرفیت‌ها غفلت شده است.
شیرازی گفت: البته ظرفیت باستانی برخی از معادن قدیمی از این لحاظ میتواند حائز اهمیت باشد که تبدیل به جاذبه‌های گردشگری شود. در بسیاری از مناطق ایران، مانند کرمان، یزد، خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان حتی در فلات مرکزی ایران و اطراف کاشان معادن قدیمی و کهن وجود دارد، برای مثال در زنجان معادن نمکی که در چهرآباد وجود دارد این جاذبه و پتانسیل را دارند که تبدیل به مراکز مهم گردشگری شوند. از این لحاظ که روند معدنکاری و استفاده از معادن را در دوره‌های مختلف در معرض دید بازدیدکننده‌های جدید قرار دهد و طبیعی است کسانی که در روزگار معاصر با معادن امروزی سر و کار دارند می‌توانند تاریخچه این معادن را به خوبی بشناسند و از اینکه در آینده چگونه بتوانند کارهای خودشان را گسترش دهند ایده بگیرند. ژئوتوریسم معادن میتواند عامل مهمی برای توسعه اقتصادی مناطق باشد. البته این موضوع با فناوری‌های جدید هم امکان‌پذیر شده است.
وی با اشاره به چالش های باستان‌شناسان در حوزه معدن، خاطرنشان کرد: طبیعتا یکی از چالش‌هایی که برای بحث باستان شناسی معادن در ایران وجود دارد این است که باستان شناسان معادن قدیمی که بتوانند در زمینه‌های مختلف اطلاعات لازم را از آن استخراج کنند در اختیار ندارند. یعنی استفاده از معادن قدیمی خیلی تداوم داشته و تا ۵۰ یا ۱۰۰ سال پیش مورد استفاده قرار گرفته است. ولی در حال حاضر بسیاری از این معادن از بین رفته و در طول تاریخ این تداوم و استمرار استفاده باعث شده این وضعیت به وجود آید و از طرف دیگر خیلی از ابزارهای تکنولوژیک، آزمایش‌ها و ابزارهایی که برای ترکیبات شیمیایی و عنصرسنجی نیاز است را نداریم.
