کانی مگ-همزمان با آغاز سال ۱۴۰۱ مقام معظم رهبری نام این سال را به«تولید؛ دانش‌بنیان و اشتغال‌آفرین» مزین کردند.این نام‌گذاری مسیر راه را برای حرکت تولیدکنندگان مشخص کرده و ضرورت توجه هر چه بیشتر به این مقوله مهم را پررنگ‌تر می‌کند. معادن و صنایع معدنی یکی از ارکان مهم اقتصاد کشور هستند که نیاز به دانش و علوم و فنون روز جهانی دارند. داشتن اقتصاد دانش بنیان و صنعت معدن دانش محور، یعنی حضور شرکت‌های دانش بنیان در زنجیره‌های فعالیت‌های معدنی و تولیدی صنایع معدنی و به خصوص در صنعت فولاد کشور که یکی از صنایع بسیار مهم است.
در حال حاضر معادن و صنایع معدنی کشور به صورت جدی با چالش انرژی رو به رو هستند. قطعی گاز و برق صنایع معدنی و همچنین دسترسی‌ها نامناسب معادن به منابع برق و گاز باعث شده است که ادامه فعالیت برای این صنعتکاران با مشکل رو به رو شود. با توجه به رویکرد و فضای به وجود آمده، شرایط برای حضور شرکت‌های دانش بنیان به خصوص در حوزه رفع مشکلات ناشی از کمبودهای انرژی معادن و صنایع معدنی مهیا است.
صنایع بزرگ شروع به ساخت ۱۲هزار مگاوات نیروگاه کرده‌اند
بیشتر شرکت‌های بزرگ معدنی در صدد این هستند که برای حل مشکل تامین انرژی‌های مورد نیاز خود از روش‌های نوآورانه و ایده‌های شرکت‌های دانش بنیان بهره‌مند شوند. برخی شرکت‌های تولیدکننده در این مسیر گام برداشته‌اند؛ اما به طور قطع، بهره‌برداری کامل از ظرفیت‌های نصب‌شده مستلزم صرف زمان بالایی است که این امر زمینه را برای بهره‌برداری از واحدهای نیروگاهی در بازه زمانی کوتاه پیش‌رو، اندکی ناهموار می‌سازد. البته گزارش‌های رسیده حکایت از آن دارد که صنایع بزرگ هم اکنون شروع به ساخت ۱۲هزار مگاوات نیروگاه کرده‌اند. با این حال نقش شرکت‌های دانش بنیان در حل مشکل معادن و صنایع معدنی بسیار مهم است.
آمار رسمی بیان می‌کند که فعالان حوزه صنعت معدن بالغ بر ۶میلیارد دلار خسارت از ناحیه کمبود انرژی دیده‌اند. در نتیجه روش‌های قدیمی و منسوخ تولید انرژی پاسخگوی نیاز صنایع نیست.
اگر نگاهی به آمار و برنامه‌های چشم‌انداز توسعه‌ای کشور داشته باشیم نشان میدهد که هدف‌گذاری انجام‌شده برای تولید فولاد و صنایع جانبی آن در سال ۱۴۰۴ بالغ بر ۵۵میلیون تن بوده که حداقل نیاز آن به برق عددی برابر با ۱۰هزار مگاوات است. تامین این حجم از برق و انرژی الکتریکی نیاز به برنامه‌ریزی دقیق خواهد داشت. شرکت‌های دانش بنیان می‌توانند طرح‌هایی در زمینه استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر، تعریف و ارایه روش‌های جدید برای تامین انرژی‌های مورد نیاز معادن وصنایع معدنی و همچنین روش‌های صرفه جویی در استفاده از انرژی را در اختیار فعالان صنعت معدن قرار دهند.
یکی از چالش‌های صنایع فولاد و سیمان در زمان ساعات پیک مصرف برق، قطع برق آنهاست (این مهم به دلیل بالا بودن سهم مصرف آنها نسبت به سایر صنایع و مصارف است). این موضوع را می‌توان با بررسی بیشتر به دیگر صنایع نیز تعمیم داد و از سهم قطع برق برای فولاد و سیمان کاست. علاوه بر این می‌توان عملیات تعمیر اساسی واحدهای تولید فولاد را در زمان پیک مصرف برق انجام داد، به این ترتیب مقدار انرژی تامین‌نشده این واحدها کاهش خواهد یافت.
مصرف انرژی فولاد در کشورهای دیگر ۷۲درصد این شاخص در ایران است
شدت مصرف انرژی برق در صنایع فولادسازی کشور نسبت به دیگر کشورها بالاتر بوده، به نحوی که شدت مصرف انرژی در کشورهای دیگر ۷۲درصد این شاخص در ایران است. در نتیجه نیاز است که شرکت‌های دانش بنیان به صورت جدی به دنبال ارایه روش‌هایی نو برای کاهش مصرف انرژی در معادن و صنایع معدنی باشند.
بسیاری از شرکت‌های معدنی در کشورمان پس از جدی شدن چالش انرژی در کشور تامین برق مورد نیاز خود را با راه‌اندازی نیروگاه‌ها در حاشیه کارخانه‌ها مانند کارخانه‌های فولادی انجام دادند. آمار نشان میدهد که ۱۰درصد مصرف صنایع سنگین کشور از جمله فولاد در نیروگاه‌های خودتامین تولید می‌شود که در این راستا وزارت صمت برنامه نصب ۱۶هزار مگاوات نیروگاه در کشور توسط صنایع سنگین را هدف‌گذاری کرده است؛ اما بیشتر این نیروگاه‌ها نیازمند فناوری‌های جدید و تکنولوژی‌های روز دنیا هستند. روش‌های تامین انرژی منسوخ قدیمی نمی‌توانند پاسخگوی نیاز صنایع باشند. شرکت‌های دانش بنیان باید روش‌های تامین انرژی‌را بازتعریف کنند.
امکان صرفه‌جویی ۲۰درصدی انرژی مصرفی در صنعت فولاد وجود دارد
اگر روش‌های ارایه شده از سوی شرکت‌های دانش بنیان موثر باشد، در حوزه صنایع صرفه‌جویی در مصرف انرژی به یک اصل تبدیل می‌شود. در حوزه صرفه‌جویی مصرف انرژی در واحدهای تولید فولاد باید اشاره کرد که امکان صرفه‌جویی به میزان ۲۰درصد کل انرژی مصرفی وجود دارد. رسیدن به این حجم از صرفه جویی نیاز به بازتعریف روش‌های تولید، تکیه بر روش‌های دانش محور و حضور جدی شرکت‌های دانش بنیان در این زمنیه دارد.
درحال حاضر بیشتر صنایع کشورمان بر اساس اصل ۴۴ قانون اساسی خصوصی‌سازی شده‌اند. این شرکت‌ها دیگر مانند سابق وابسته به تصمیمات دولتی نیستند. اگر هر شرکت به تنهایی روش خاص خود را پیش بگیرد یک گسست زنجیره در معادن و صنایع معدنی پیش می‌آید. وقتی صحبت از حضور شرکت‌های دانش بنیان و استفاده از روش‌های نوآورانه در معادن و صنایع معدنی می‌شود، باید به یک اجماع هم رسید. شرکت‌های دانش بنیان معدنی باید یک زیست بوم نوآوری تشکل داده و با همفکری باهم روش‌های علمی را در اختیار فعالان صنعت معدن قرار دهند.
در حال حاضر صنعت معدن شرایط رو به رشدی را در تمامی کشورهای جهان دارد. کشورهای توسعه یافته سرمایه‌گذاری‌های کلانی را بر روی صنعت معدن انجام می‌دهند. همین موضوع میتواند زمینه رشد و توسعه پایدار در کشورها را ایجاد کند. از آنجایی که در دنیای امروزی، تحولات و تغییرات بسیاری در محیط کسب‌وکارها رخ داده و فضایی رقابتی میان بنگاه‌های اقتصادی ایجاد شده است. به همین دلیل، لازمه پایداری و توسعه هر کسب‌وکار در وهله نخست شناسایی تغییرات و چالش‌های پیش روست تا با اتخاذ رویکرد مناسب به منظور چاره‌اندیشی برای معضلات موجود و حل آنها، مسیر حرکت خود برای تولید پایدار را هموار کند.
ایجاد بازار رقابتی فولاد در جهان
با توجه به کاربردهای گسترده فولاد در صنایع مختلف، صنعت فولاد به صنعتی استراتژیک در جهان مبدل شده است. روند فزاینده مصرف فولاد در سراسر جهان و تعدد تولیدکنندگانش بازار فولاد را به بازاری رقابتی تبدیل کرده که لازمه حضور در آن، تولید محصولاتی با بالاترین کیفیت و حداقل بهای تمام‌شده است. ایران در تولید این فلز استراتژیک از مزیت‌های نسبی فراوانی از جمله انرژی ارزان، ذخایر ارزشمند معدنی سنگ‌آهن، نیروی کار جوان و متخصص و موقعیت جغرافیایی برخوردار است که این امر میتواند نقشی مهم و موثر در تقویت صنعت فولاد و حضور کشور در میان تولیدکنندگان بزرگ جهان داشته باشد.
در سالهای اخیر، صنعت فولاد رشدی قابل‌توجه داشته و صنعتی ارزآور برای کشور بوده است. در واقع رشد این صنعت میتواند عاملی برای کاهش وابستگی به ذخایر غنی نفت در رشد اقتصادی محسوب شود. علاوه بر این، از ارتباط توسعه صنعت فولاد با توسعه سایر صنایع نمی‌توان غافل ماند. به همین دلیل، تدوین سیاست‌هایی که شرایط مطلوبی را برای تولید و توسعه پایدار این صنعت فراهم کنند بسیار اهمیت دارد. حال اینکه رشد شرکت‌های دانش بنیان در این زمینه میتواند علاوه بر رشد شرایط تولید، چالش‌ها و مشکلات فعلی را به صورت گسترده‌ای کاهش دهد.
نهاده‌های اصلی تولید فولاد مواد اولیه، انرژی، فناوری و تجهیزات است
یکی از مزیت‌های صنعت معدن وجود مواد اولیه قابل اتکا است. مواد اولیه میتواند علاوه بر تسهیل شرایط تولید، سهم تولید یک محصول را در کل صنعت افزایش دهند. در نتیجه می‌توان گفت که در صنعت معدن و تولید محصولات معدنی تامین پایدار مواد اولیه عاملی مهم برای برقراری تعادل و توازن در زنجیره تولید محسوب می‌شود. در صنعت فولاد، نهاده‌های اصلی تولید را می‌توان مواد اولیه، انرژی، فناوری، تجهیزات و زیرساخت‌ها دانست که در اکثر این حوزه‌ها در کشور چالش جدی وجود دارد. اگرچه ایران در زمینه تامین مواد اولیه در زمره کشورهای برخوردار از ذخایر سنگ‌آهن محسوب می‌شود، می‌توان گفت تامین مواد اولیه یکی از چالش‌های اصلی اغلب واحدهای فعال در زنجیره فولاد کشور است.در حال حاضر شرکت‌های دانش بنیان بسیاری هستند که می‌توانند به تنهایی در ریشه‌یابی مسایل مرتبط با سنگ آهن با شرکت‌های بزرگ معدنی همکاری کنند.
یکی از مسایل مهم در این زمینه کم‌توجهی به بحث اکتشاف و سرمایه‌گذاری در این حوزه را نشان میدهد که این مساله موجب شده بخش بالادستی به‌خصوص بخش معدن با چالش‌های متعددی مواجه شود.در حالیکه که بسترهای بلاک‌چین و استفاده از علم داده میتواند بسیاری از مشکلات حوزه اکتشاف را برطرف کند. شرکت‌های دانش بنیان کشورمان قابلیت‌های بسیاری در زمینه اکتشاف معادن، مغزه‌های حفاری و … دارند.
- نویسنده : جعفرگودرزی
