کانی مگ،فناوریهای جدید بخش معدن طوری با سرعت پیش میروند که حتی برخی شرکتهای بزرگ معدنی دنیا از آن باز میمانند. سه تا چهار سال قبل بود که تراکهای معدنی با ظرفیت ۴۵۰ تن به بازار آمد. هنوز معدنکاران دنیا با این تکنولوژی کنار نیامده بودند که تکنولوژی دیگر، یعنی استفاده از تراکهای خودران بدون حضور راننده، به جامعه معدنی معرفی شد. سرعت تحولات در زمینه ماشینآلات معدنی به اندازهای بالا است که حتی برخی بزرگان معدنی هنوز از برخی تکنولوژیهای جدید استفاده نکردهاند.
به دلیل تحریمها و افزایش نرخ ارز در چند سال گذشته، وضعیت ماشینآلات معدنی کشور چندان مناسب نبوده و آنها به شدت فرسوده شدهاند. به طوری که تخمین زده میشود عمر ناوگان شرکتهای معدنی بیش از ۱۸ سال است و این یعنی مصرف سوخت، روغن و سایر هزینههای جانبی این ماشینآلات بسیار بالا بوده و با ادامه فعالیت آنها شاهد کاهش شدید بهرهوری در بخش معدن خواهیم بود. ضمن اینکه به سوخت ماشینآلات معدنی نیز مبالغ بسیار زیادی یارانه تعلق گرفته که متاسفانه شاهد هدررفت منابع بسیاری در این زمینه هستیم.
در حالی که هر روز در دنیا شاهد عرضه یک تکنولوژی جدید در عرصه معدنکاری هستیم، کشور ما هنوز درگیر ممنوعیت یا عدم ممنوعیت واردات ماشینآلات معدنی است. چند تولیدکننده ماشینآلات معدنی در کشور آن هم با ظرفیت بسیار پایین فعالیت میکنند که نتیجه آن صدور دستورالعملهای پیاپی، متناقض و گیجکننده از سوی مسئولان است. البته به طور کلی، برای واردات هر کالایی به ویژه تجهیزات و ماشینآلات، باید واردکننده گواهی عدم ساخت در داخل داشته باشد؛ به این معنی که هیچ تولیدکنندهای نتواند آن را در کشور تولید کند تا واردکننده بتواند سفارش خود را ثبت کند. در آخرین دستورالعمل، شرط واردات ماشینآلات نیز خرید یک تجهیز از تولیدکننده داخلی گنجانده شده است.
در سالهای گذشته چندین بخشنامه در ممنوعیت و یا آزادسازی واردات ماشینآلات معدنی صادر شد و این رویکرد نوسانی هم به زیان معدنکاران کشور و هم تولیدکنندگان داخلی ماشینآلات تمام شده است. معدنکاران با توجه به مشکلات عدیده تولیدکنندگان در تولید و ناتوانی در تحویل ماشینآلات به ویژه عدم بهروزرسانی آن، ناچار به واردات هستند و ممنوعیت واردات به آنها ضربه میزند. در مقابل، واردات بیرویه آن دسته از ماشینآلات معدنی که نیاز به تکنولوژی خاصی ندارد و تولیدکنندگان داخلی میتوانند آنها را تولید کنند، به زیان این شرکتها و سرمایههای ملی تمام میشود و مشکلات آن را دوچندان خواهد کرد.
متاسفانه در سالهای گذشته با تغییر وزرای صمت و حتی دولتها هیچ اتفاق خاص و مثبتی در زمینه تامین ماشینآلات معدنی نیفتاده است و همچنان در بر همان پاشنه میچرخد. اواخر سال قبل دولت در بخشنامه جدید، ممنوعیت واردات ماشینآلات معدنی که در کشور امکان تولید آن وجود دارد را صادر کرد. فعالان معدنی همچنان اعتقاد دارند تولیدکنندگان داخلی توانایی تولید تمام نیازهای کشور به ماشینآلات را ندارند؛ چرا که آنها بیشتر مونتاژکار هستند تا تولیدکننده. به طوری که تخمین زده میشود بیش از ۶۰ درصد قطعات اصلی ماشینآلات همچون موتور، اکسل، سیستم هیدرولیک و… وارداتی بوده و تنها در کشور سرهمبندی میشوند. این یعنی حتی خود تولیدکنندگان ماشینآلات معدنی نیز به واردات وابسته هستند.
برای تامین ماشینآلات معدنی و نوسازی ناوگان، نیازمند تغییر نگاه هم از سوی مسئولان و هم از سوی معدنکاران و تولیدکنندگان هستیم. مسئولان باید بپذیرند که در برخی اقلام، تولیدکنندگان داخلی جوابگوی نیاز داخل هم از نظر تجهیزات و هم از نظر تکنولوژی نیستند و باید واردات صورت گیرد. معدنکاران نیز باید رویکرد خود نسبت به واردات ماشینآلات مستعمل و کارکرده را تغییر دهند. زیرا ماشینآلات کارکرده برای آنها مشکلاتی را ایجاد خواهد کرد. یکی از راهکارهای مهمی که از آن غفلت شد، پایش میزان تولید و واردات ماشینآلات معدنی بوده است. تولیدکنندگان و مصرفکنندگان ماشینآلات معدنی و نیز دولت میتوانند همه مسائل خود را به صورت شفاف مطرح کنند و خروجی آن صدور دستورالعمل جدید با رویکردهای نوین به ویژه نوسازی ماشینآلات معدنی کشور باشد. در این رابطه، با اینکه سامانه جامع تجارت برای ثبت اطلاعات مربوط به تولیدکنندگان، مصرفکنندگان و حتی تجار طراحی شده، اما همچنان باید بر قابلیتهای سامانه به ویژه برای تامین ماشینآلات معدنی افزوده شود. یکی از این قابلیتها میتواند آمایش میزان تولید، مصرف، واردات ماشینآلات و قطعات یدکی آنها باشد که در سامانه مذکور ثبت شود. با بررسی دقیق موارد یاد شده میتوان راحتتر در خصوص ماشینآلات معدنی چه تامین از داخل و چه واردات تصمیم گرفت.
- نویسنده : سعید فتاحی منش، کارشناس و خبرنگار حوزه معدن و فولاد