کانی مگ – تأثیر معدن بر عملکرد جامعه و یک ناحیه جغرافیایی غیر قابل چشم‌پوشی است. با وجود رونق اقتصادی بی‌نظیری که معدن در منطقه ایجاد می‌کند مخالفت‌های شدیدی از سوی طرفداران محیط زیست و منابع طبیعی همراه دارد؛ امروزه در تحقیقات جدید ثابت شده است این تأثیر حتی با بیماری‌های مردمی که در نزدیک معدن زندگی می‌کنند در ارتباط است.
سارا یوسفی‌فر مشاور اکتشاف معدن، معتقد است ” بعضی از مواد معدنی به ویژه فلزی‌ها به همراه خود کانی‌هایی همراه سمی دارند که این کانی‌ها برای اکوسیستم آن ناحیه خطر آفرین است. سازمان محیط زیست و منابع طبیعی برای جلوگیری از عملیات‌های معدنی و برای حفاظت از محیط زیست، پهنه‌های محیط زیستی تعریف و اطراف برخی از این پهنه‌ها حصار یا فنسکشی کرده‌اند؛ این حصارکشی‌ها باعث خطرات هرچه بیشتر به اکوسیستم آن ناحیه می‌شود، زیرا آلودگی ناشی از تمرکز برخی مواد معدنی برای زندگی گیاهان و جانوان آن ناحیه مضر است. ” در ادامه مشروح صحبت‌های وی را می‌خوانید.
آلودگی‌های حاصل شده از تجمع عناصر یک کانسار چه تأثیراتی بر اکوسیستم یک منطقه می‌گذارد؟
طی صدها میلیون سال پوسته زمین در حال تکامل بوده است، گذشت زمان و تغییر و تحولات دگرگونی‌های مختلف، باعث شده است در برخی نواحی تمرکز مواد معدنی اعم از فلزی‌ها و غیرفلزی‌ها افزایش پیدا کند؛ این فرآیند زمین شناسی یک امر کاملاً طبیعی بوده است. خوشبختانه کشور ایران از این ذخایر طبیعی سهم حائز اهمیتی برده است و از درصد بالای کانسارهایی معدنی برخوردار شده است.
بعضی از مواد معدنی به ویژه فلزی‌ها به همراه خود پاراژنزهای یا کانی‌های همراه سمی دارند که این کانی‌ها برای اکوسیستم آن ناحیه خطر آفرین هستند و انسان در تشکیل آن هیچ دخالتی نداشته است. همانطور که میدانید هیچ کانسار معدنی وجود ندارد که صد در صد خالص باشد؛ این ناخالصی‌ها در برخی ازمواد معدنی وجود دارند و باعث آلودگی و خطرات محیط زیستی آن ناحیه می‌شوند؛ به عنوان مثال عناصر مواد رادیو اکتیو موجود در کانسارهای سرب و روی و نیز ارسنیک و جیوه در کانسارهای مس و طلا که برای اکوسیستم آن ناحیه آسیب‌زا هستند و منجر به جهش‌های ژنتیکی در گیاهان، جانوران و حتی انسان‌های آن ناحیه می‌شوند.
سازمان محیط زیست و منابع طبیعی برای جلوگیری از عملیات‌های معدنی و برای حفاظت از محیط زیست، پهنه‌های محیط زیستی تعریف و اطراف برخی از این پهنه‌ها حصار یا فنسکشی کرده‌اند؛ این حصارکشی‌ها باعث خطرات هرچه بیشتربرای اکوسیستم آن ناحیه می‌شود، زیرا آلودگی ناشی از تمرکز برخی مواد معدنی برای زندگی گیاهان و جانوان آن ناحیه مضر است و با فنس کشی در واقع به طور عمدی حیوانات در آن نواحی آلوده به دام افتاده‌اند و در طولانی مدت باعث آسیبهای جدی و حتی انقراض خواهد شد.
آیا در این باره تاکنون تحقیقات ثابت کننده‌ای صورت گرفته است؟
در زمین شناسی پزشکی عوارض پارارژنزهای سمی بررسی می‌شوند و تحقیقات نشان داده شده است که این مواد سمی در زمین باعث جهش‌های ژنتیکی در گیاهان و جانوران می‌شود. بسیار موارد پیش آمده است که در تحقیقات زمین‌شناسان پزشکی ثابت شده است، علت میزان بالای بیماری سنگ کلیه در مردم یک منطقه، از میزان بالای املاح در آب شرب آن منطقه نشأت گرفته است. در تحقیقاتی دیگر، علت درصد بالای بیماری‌های پوستی در آن ناحیه به واسطه تمرکز عناصر سمی در آن ناحیه بوده است و حتی برخی از سرطان ها به خاطر در معرض بودن برخی از مواد معدنی هستند.
حال سوال اینجاست، زمانی که سازمان محیط زیست و منابع طبیعی برای حفظ محیط زیست پهنه‌هایی را مشخص و اطراف آن حصار می‌کشند، آیا به این آلودگی‌های ذاتی این نواحی هم توجه می‌کنند؟ برای ثابت کردن این آلودگی‌ها باید مطالعات جامع و آزمایشگاهی انجام شود. در طرح تحقیقات رساله پایان نامهی یکی از دانش جویانم قسمتی از منطقه مورد مطالعه، در زیرمجموعه پهنه‌های زیست محیطی قرار گرفته بود. با مطالعات آزمایشگاهی و تحقیقات جامع، ثابت کردیم این منطقه در مقایسه با استانداردهای جهانی، ذاتاً از آلودگی بالایی برخوردار است؛ این آلودگی‌ها به خاطر تخریب زمین توسط فعالیت‌های معدنی نیست، بلکه به دلیل تجمع عناصر در پوسته زمین و ایجاد کانسار است. متأسفانه با فنس کشی در این مناطق محیط زیست جانوری هر چه بیشتر به خطر می‌افتد.
چرا مجموعه‌های در هم تنیده معادن، محیط زیست و منابع طبیعی بیشتر اوقات عملکردشان در تضاد با یکدیگر است؟
همیشه یک فضای رقابتی میان محیط زیست و معدن وجود دارد، اگر معدن و محیط زیست باهم به خوبی تعامل برقرار کنند و مانند کشورهایی چون استرالیا، کانادا و آمریکا بتوانند باهم به توافقات بیشتری برسند، در چرخه اقتصادی صنعت معدن قطعاً پیشرفت‌های چشمگیری رخ خواهد داد. کشورهایی مانند استرالیا، کانادا و آمریکا داری بزرگترین معادن هستند، درحالی که می‌بنیم محیط زیستی سالم‌تر از کشور ما دارند و از همان معادن به بهترین نحو بهره می‌برند.
من همیشه به عنوان یک زمین‌شناس در اجرای پروژه‌های معدنی، طرفدار حفظ محیط زیست و اصولی اجرا کردن عملیات‌های معدنی با حداقل خسارت به محیط زیست بوده‌ام. معدنکاری سنتی باعث تخریب سطح زمین و از بین بردن گیاهان و طبیعت آن ناحیه می‌شود. میتوان از طریق روش‌های مدرن و نوآورانه، روش‌های فراوری را بهینه کرد و هنگام عملیات‌های معدنی با پر کردن ترانشه‌های استخراجی بعد از برداشت آن منطقه و نیز با کاشت گیاهان و درختکاری، تخریب‌های حاصل ازاکتشاف و استخراج را جبران کنیم و طبیعت پربارتر و با شکوه‌تری را نسبت به قبل ایجاد کرده باشیم.
اخیراً در استان یزد با تلفیق داده‌های اطلاعاتی به این نتیجه رسیدیم که قسمت‌هایی از استان یزد دارای ذخایر غنی از مس، طلا، سرب و روی است ولی متأسفانه به دلیل اینکه این منطقه زیر مجموعه پهنه‌های زیست محیطی است، اجازه بهره‌برداری به آن داده نمی‌شود. لذا تقاضا دارم این مناطق از زیر مجموعه پهنه‌های زیست محیطی خارج شوند، حتی اگر توسط شرکت‌های خصوصی این امر امکان پذیر نیست، دولت اقدام به اکتشاف و بهره‌برداری کند؛ تا با ایجاد اشتغال و کارآفرینی در چرخه اقتصاد کشور ارزش آفرین باشند.
آلودگی‌های ناشی از کانسارها چه تأثیری در اجرای پروژه‌های معدنی دارد؟
در بخشهای خصوصی ریسک بالائی در سرمایه‌گذاری عملیات‌های معدنی وجود دارد. زمانی که یک پروژه معدنی، بخصوص پروژه‌های مرتبط با کانسارهای فلزی، در دست اجرا قرار می‌گیرد، خواب سرمایه فراوانی را برای سرمایه‌گذار به همراه دارد و چندین سال طول می‌کشد تا مجوزهای بهره‌برداری صادر شوند؛ این درحالی است که درست زمانی که سرمایه‌گذار ریسک خواب سرمایه را به جان خریده و قصد دارد اقدام به استخراج یا فراوری کند، درست در زمان سود دهی این سرمایه‌گذاری کلان، با مخالفت معارضین محلی و سازمان‌های مربوطه تحت عنوان تخریب محیط زیست و آلودگی‌ها مواجه می‌شوند.
آیا عوام مردم از مشکلات و خطرات زیست محیطی ذاتی کانسارهای محل زندگی خود و ریسک‌های فراوان معدنکاران و سرمایه‌گذاران آگاهی دارند؟ آیا رسانه‌هایی که آزادانه دست به انتشار هر رویدادی می‌زنند و با ساختن حاشیه‌های فراوان بازار گرمی می‌کنند، از در معرض خطر قرار گرفتن جان ساکنین مردم با وجود مواد رادیواکتیوبرخی کانسارهای آن نواحی اطلاعاتی دارند؟
باید مردم و جامعه از این مسائل آگاه شوند. باید میزان رادیواکتیو بودن کانسارهای سرب و روی بررسی شود زیرا زندگی در جوار کانسارهای فلزی مانند طلا، مس و بخصوص سرب و روی برای انسان و زیست بوم آن ناحیه خطرات جدی را به همراه دارد وباید جامعه را از این موضوع آگاه کرد.
- نویسنده : عاطفه عبدالهی
