کانی مگ، محمد قهرمانی کوشان- سال‌هاست هشدارهای جدی مبنی بر مدیریت پسماندها در معادن به فعالان معدنی داده می‌شود. پسماندها و باطلههای تولیدشده کارخانه‌های فرآوری مواد معدنی که حاوی فلزات سمی و سنگین هستند، با ایجاد مکانیسم‌هایی با مواد مختلف به منابع آبی و خاکی منتقل شده و اثرات زیان‌بار زیست‌محیطی را سبب می‌شوند. ایجاد […]
کانی مگ، محمد قهرمانی کوشان- سال‌هاست هشدارهای جدی مبنی بر مدیریت پسماندها در معادن به فعالان معدنی داده می‌شود. پسماندها و باطلههای تولیدشده کارخانه‌های فرآوری مواد معدنی که حاوی فلزات سمی و سنگین هستند، با ایجاد مکانیسم‌هایی با مواد مختلف به منابع آبی و خاکی منتقل شده و اثرات زیان‌بار زیست‌محیطی را سبب می‌شوند. ایجاد باطله خمیری با درصد آب کمتر، دانسیته و ویسکوزیته بالا یکی از راه‌های کاهش خطرات احتمالی آلودگی محیط‌زیست و کاهش سایر مشکلات سدهای باطله است.
با توسعه و پیشرفت صنایع و نیاز فزاینده به محصولات تولیدی معادن و کارخانجات، با روند کاهش عیار مواد معدنی در دسترس، حجم مواد وارد شده به کارخانجات فراوری مواد معدنی افزایش می‌یابد. پسماند در صنایع معدنی به محصولات غیر مفید معادن و کارخانجات فرآوری مواد معدنی اطلاق می‌شود و به نام باطلههای معدنی شهرت دارد.
درحال حاضر هیچ سازمان و یا مرکز تحقیقاتی و پژوهشی آمار دقیقی از حجم باطلههای معدنی در کشور را ارایه نکرده است؛ اما آنچه که مسلم است، مشکل باطلههای معدنی یک تهدید جدی برای محیط‌زیست به شمار می‌رود.
توجه به چالش‌های زیست محیطی الزام فعالیت‌های معدنی
با توجه به اینکه کشورمان یک کشور در حال توسعه است و برای پیشرفت خود ناچار به توسعه معادن است، بنابراین برای توسعه پایدار صنعت معدن کشور لازم است تا جنبه‌های محیط زیستی صنایع معدنی کشور مورد شناسایی قرار گیرند. به طور کلی، بهره‌برداری از ذخایر معدنی کشور باید با توجه به حفظ منابع طبیعی و حفظ محیط‌زیست و رعایت قوانین آن صورت گیرد.
توسعه صنایع و در نتیجه رشد اقتصاد و افزایش میزان تولیدات معدنی و صنعتی، منجر به تولید مقادیر عظیمی مواد باطله و محصولات جانبی بی‌ارزش می‌شود که متاسفانه منشا پدید آمدن مشکلات زیست محیطی مختلفی می‌شوند. باطلههای مربوط به صنعت معدنکاری شامل سنگ‌هایی هستند که بعد از جدا کردن کانی‌ها و مواد با ارزش از سنگ معدن، باقی مانده و معمولا دور ریخته می‌شوند.
در سال‌های بهره‌برداری از معدن، به تدریج کیفیت مواد با ارزش معدنی کاهش و میزان باطلههای تولید شده مرتبا افزایش می‌یابد. بر این اساس، انباشت باطلههای معدنی علاوه بر آنکه فضای زیادی را اشغال می‌کند، در بسیاری از مواقع منجر به آسیب‌ها و مشکلات زیست محیطی می‌شود که لازم است توجه ویژه‌ای به آن‌ها شود.
معمولا همراه با مواد باطله، محلول‌ها و ترکیبات مختلفی وجود دارد. آب باران و آب‌های سطحی نیز در حین انباشت مواد یا بعد از آن، به محل وارد می‌شوند و ضمن افزایش فعالیت‌های بیولوژیکی، به عنوان عاملی برای انتقال مواد آلاینده قابل حل در آب، عمل می‌کنند. ورود این محلول‌ها به سفره‌های آب در زیر سطح زمین، آلودگی آب‌های زیر زمینی را نیز به دنبال خواهند داشت.
وجود سامانه مدیریت پسماند نیاز اصلی معادن است
برخی پسماندهای صنعتی مانند کاتالیست‌ها، حاوی عناصر ارزشمندی مانند طلا هستند که در صورت بازیافت می‌توانند به ثروت تبدیل شوند. بر اساس آمار ارایه شده از سوی وزارت صمت، سالانه حدود ۷۰۰ میلیون دلار کاتالیست وارد کشور می‌شود که در آینده بیشتر نیز خواهد شد؛ از این میزان حجم زیادی به پسماند تبدیل می‌شود که متاسفانه تاکنون کاری برای بازیافت آن‌ها در داخل کشور انجام نشده است. راه‌اندازی سامانه مدیریت پسماند میتواند یکی از راه‌های مدیریت و کنترل پسماندهای صنعتی و معدنی کشور باشد.
ارزیابی چرخه حیات؛ شاخص مدیریت پسماند در معادن
اجرای سیستم‌های مدیریت محیط زیست، با عملیاتی کردن استراتژی‌های توسعه پایدار، موجب بهینه سازی مصرف منابع، کاهش اثرات زیست محیطی، و در نتیجه افزایش پایداری سیستم می‌شود. یکی از الزامات اصلی مدیریت محیط زیستی، ارزیابی اثرات محیط زیستی و یک روش مناسب جهت ارزیابی اثرات محیط زیستی، ارزیابی چرخه حیات است.
این روش با تجزیه و تحلیل یک محصول یا فرآیند در طی تمام مراحل عمر آن اطلاعات جامعی در مورد اثرات محیط زیستی ناشی از مصرف منابع و تولید ضایعات، و گزینه‌های بهبود و بهسازی سیستم مورد مطالعه ارایه می‌کند.
توسعه پایدار در معادن مستلزم به حداقل رساندن مصرف منابع، تولیدات ضایعات و اثرات زیست محیطی ناشی از آن‌ها است. به طورکلی، مهمترین عوامل زیست محیطی در معادن به خصوص در معادن زغال‌سنگ شامل تولید باطله معدنی، پساب معدنکاری و انتشار گاز زغال است.
برای بهبود کارایی چرخه تولید و کاهش بار زیست محیطی معادن، برنامه ریزی در راستای افزایش نرخ بازیافت باطله‌ها، بازچرخش پساب معدنکاری و استحصال گاز متان ضروری به نظر می‌رسد.
باطلههای معدنی؛ طلاهای نادیده گرفته شده در معادن
شاید در نگاه اول باطلههای معدنی مواد غیر قابل استفاده به نظر برسند؛ اما واقعیت این است که همین مواد می‌توانند برای کشور ارزآوری داشته باشند.
باطلههای معدنی با وجود تاثیرات زیست محیطی منفی، می‌توانند حاوی برخی مواد معدنی با ارزشی باشند که با بازیافت آن‌ها میتوان ضمن به کارگیری در صنایع مختلف، از انباشت آن‌ها در محیط زیست جلوگیری کرد.
زمانی بود که باطله‌ها را به عنوان موادی می‌‌شناختند که ارزش اقتصادی نداشته و آن‌ها را دور می‌‌ریختند؛ اما اکنون در عصری زندگی می‌کنیم که ارزش باطلههای معدنی روز به روز در حال افزایش است.
در دنیای جدید صحبت از انقلاب صنعتی چهارم می‌شود. در این موج دیگر جهان، وارد فضایی تازه شده است که بهره‌وری به بالاترین سطح خود می‌رسد. در نتیجه اقتصاد دایره‌ای شکل می‌گیرد و استفاده از منابع و به دست آوردن بیشترین و بالاترین بهره‌وری یک اصل به شمار می‌رود.
باطله‌ها و ضایعات مواد معدنی معمولا علاوه برداشتن درصدی از ماده معدنی غالب، از مواد معدنی با ارزش دیگری نیز برخوردار هستند که استحصال دوباره آن‌ها میتواند ارزش افزوده‌ای را برای بهره‌برداران معدنی ایجاد کند به همین منظور بسیاری از کشورها از جمله ایران، برای حل این موضوع از فناوری‌ها و دانش نوین برای فرآوری و بازگرداندن باطله‌ها به چرخه تولید کمک گرفته‌اند.
یکی از سودآورترین کارهایی که در معادن میتوان انجام داد فرآوری صنعتی باطلههای داخل معادن است زیرا هر اندازه پروژه اکتشاف و استخراج با هزینه کم انجام شود بازهم هزینه بالایی برای انفجار خردایش و بقیه فرآیند باید صرف شود.
اما برای باطلههای معدن، تمام هزینه‌ها صفر است و هر اندازه بتوان از این باطله‌ها، ماده معدنی استحصال کرد برای معادن صرفه اقتصادی خواهد داشت. از این‌رو بیشتر کشورها، ازجمله چین که پیش رو در بخش معدن است.روی فرآوری ثانویه باطله معادن خود فعالیت گسترده‌ای را آغاز کرده‌اند.
روش‌های فرآوری باطلههای معدنی
در حال حاضر باطلههای معدنی در کشورمان به دو روش فرآوری می‌شوند. نخست اینکه باطله سنگ‌آهن طی فرآیندهای دقیق و فنی‌تر دوباره آهن باقیمانده در آن استحصال می‌شود. دوم اینکه در میان این باطله‌ها یکسری عناصر وجود دارد که اگر بتوانیم با وارد کردن یک فناوری جدید این مواد را استحصال کنیم، به سود بسیار بالاتری از این باطله‌ها خواهیم رسید.
میتوان عناصری همچون تنگستن، کبالت، نیکل، نقره، طلا و… را از باطلههای مواد معدنی همچون سنگ‌آهن استخراج کرد. اکنون کشور چین سرمایه‌گذاری روی این‌کار را در برنامه‌های خود قرار داده است. فرآوری ثانویه باطلههای معدنی را میتوان به شکل جدی آغاز کرد و با شریک شدن با شرکت‌های خارجی، ماشین‌آلات و تجهیزات مورد نیاز برای فرآوری باطله‌ها را تهیه کرد.
